Sukad gipasa-pasa ang sulo (torch relay) gikan sa Tsina, ug pagsindi niini sa syudad sa Olympia sa Gresya, ug pagdala niini sa lain-laing syudad sa kalibotan hangtod nga moabot og balik sa Beijing, nag-isig gimikay sab ang mga aktibista ug ubang kritiko sa Tsina. Ang labing nakadani karon og news mao ang mga tigsuporta sa Tibet kay naningkamot gyod silang guboton ang torch relay aron ipahinumdom sa mga tawo ang pit-os nga kahimtang sa Tibet.
Nahitabo kining pagsulay pagsamok sa torch relay sa mga syudad sa Paris ug London. Daghang aktibista sa human rights sa ubang nasod nagpakita usab og suporta sa mga Tibetan. Naa gani mga demonstrasyon sa mga embahada sa Tsina aron molanog ang isyu sa kahimtang sa Tibet.
Ang mga sakop sa PEN International (Poets and Playwrights, Essayists, and Novelists) naglusad usab og malinawong protesta pinaagi sa usa ka poem relay aron masayod ang kalibotan sa kahimtang sa piniresong mga magsusulat sa Tsina.
Hangtod karon ugod, bisan sa dakong tikang sa Tsina sa natad sa ekonomiya, higpit lang gihapon ang pagpadagan sa katilingban sa ilang gobyerno. Limitado o kaha wala pa ang gitawag nga bukas nga demokrasya. Daghang bawal. Bawal mag-organisa. Bawal mopadayag og mulo. Bawal magrali. Bawal mosaway sa gobyerno.
Bawal ni, bawal na.
Kon mosulat ka nga dili hiangayan sa gobyerno, dili lang kay ma-ban ka, kondili posible pa gyong mapreso ka. Morag ubay-ubay sab ang mga magsusulat nga gipreso sa Tsina. Usa niini si Shi Tao. Kini si Shi Tao naay gisulat nga balak nga nag-ulohan og “Hunyo.”
Ang unod sa “Hunyo” mao ang nahitabong Masaker sa Tien An Men Square niadtong Hunyo 4, 1989. Niadtong panahona, moabot og 10,000 ka estudyante, batan-on, mamumuo, ug intelektuwal ang nagsit-in sa Tien An Men aron modemanda sa reporma sa gobyerno. Nagsugod ang protesta nianang Abril pa, ug kada adlaw nagkadaghan ang moapil sa protesta, dili lamang sa Beijing kondili hasta usab sa ubang syudad sa Tsina.
Bisag unsaon pagwarning sa gobyerno, dili mopahawa ang mga demonstrador, ug niadtong Hunyo 4, gikahig sa mga tanke de gera ang Tien An Men. Nagkalain-lain ang taho kon pila ang namatay nianang adlawa. Ang tala sa gobyerno sa Tsina 200-300 ang namatay, sa New York Times 400-800, ug ang Chinese Red Cross ug mga asosasyong estudyanteng Insek 2000- 3000. Misunod ang nationwide crackdown diin daghan ang giaresto. Ang mga sakop sa Partido Komunista nga misimpatiya sa mga demonstrador gi-house arrest.
Sa poem relay, ang balak ni Shi Tao nga “June” basahon sa tagsa-tagsa ka chapter sa PEN International nga gihubad sa lain-laing pinulongan sa tibuok kalibotan. Ang poem relay nagsugod niadtong Marso 25. Kon hain mahitabo ang torch relay, didto usab mahitabo ang virtual poem relay kutob sa naay chapter sa PEN.
Kining hinubad nga mga balak girekord ug busa madunggan sa nagkalain-laing lengguwahe sa kalibotan. Kadtong gusto mosubay sa inadlaw-adlaw nga dagan sa poem relay mahimong molink niini: http://www.penpoemrelay.org/
Sa Pilipinas, ang “Hunyo” ni Shi Tao nahubad ngadto sa Tagalog, Ilocano, Kapampangan, Chavacano, Ilongo, Kinaray-a, Cebuano, ug Matigsalog.
Mao kini ang hubad ngadto sa Ingles, Bisaya Cebuano, ug Matigsalog:
June
By Shi Tao
As translated by Chip Rolley, Sydney PEN
My whole life
Will never get past “June”
June, when my heart died
When my poetry died
When my lover
Died in romance’s pool of blood
June, the scorching sun burns open my skin
Revealing the true nature of my wound
June, the fish swims out of the blood-red sea
Toward another place to hibernate
June, the earth shifts, the rivers fall silent
Piled up letters unable to be delivered to the dead
Hunyo
ni Shi Tao
Cebuano (Philippine language) translation by Macario D.Tiu, Philippine PEN
Ang tibuok kong kinabuhi
Dili makalabang sa Hunyo
Hunyo, dihang namatay ang akong kasingkasing
Dihang namatay ang akong balak
Dihang ang akong hinigugma
Namatay sa romansang baganaw sa dugo
Hunyo, gibuka sa makapasong Adlaw ang akong panit
Nagbutyag sa tinuod nga kinaiya sa akong samad
Hunyo, misalom ang isda sa dugoong-pula nga dagat
Padulong sa laing dapit aron matulog
Hunyo, ang kalibotan miirog, mihilom ang mga sapa
Nagtipun-og nga mga sulat nga dili mahatod ngadto sa mga patay.
Hunyo
Ni Shi Tao
Matigsalog (Philippine language) translation by Dadong A. Gumatao
Kas kod-din natim-man no goynawa
Konog pakalapas to Hunyo
Hunyo sikas namatoy ka pusong ku
Sikas namatoy kas kod-din pogpanangansangan
Sikas igkaalihan ku
Namatoy to romansa’t balan-ow no langosa
Hunyo, sikas oglayab-layab no aldow nog pakatutung to kod-din laplap
Impalopow ka malohot no batasanon to kod-din pali
Hunyo, onlumbuk kas ngalap to langosang-malalab no dahat
Paandiyo to duman ingod ko-ondii sikandan og-ulop
Hunyo, kas ingod onwoil-woil, poonong-onong kas bo-uhon
Nalibliburung kaso mongo suwat no konog pakaatod
Diyo to mongo minatoy.
Si Dadong A. Gumatao usa ka fourth year student nga BSEd major sa History sa Ateneo de Davao University. Ang Matigsalog usa ka lumadnong komunidad sa Davao ug Bukidnon. Ang ilang populasyon gibana-bana sa 15,000.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Usa usab siya ka propesor sa Ateneo de Davao University. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)