DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/19 November) — Hit. Dili hit nga kanta. Dili sab hit sa You Tube. Hit sa National Bureau of Investigation (NBI). Mao nay nahitabo nako niadtong Hunyo karong tuiga dihang mikuha kog NBI clearance para moaplay isip parttime teacher sa University of Southeastern Philippines (USEP). Usa man ugod sa rekisitos sa pag-aplay karon og trabaho sa gobyerno mao ang NBI clearance. Pabalikon kuno ko “after ten working days. ” Ug dihang mibalik ko, giinterbyu ko sa uska sakop sa NBI. Nag-isyu ba daw kog bouncing check? Wala, uy! tubag nako. Naay kaso nga subversion? Aw, kana. Panahon sa martial law. Aktibista nga nakulong. Naa na may amnesty ana. Isyu ba diay na karon, nako pa. Ang pamilyang Aquino dili ba sila biktima sa martial law? Bitaw, ingon sa NBI. Ug iya kong gipasayn og papeles nga denying this, ug admitting that. Nakuha nako ang akong clearance for employment, nga adunay dakong marka nga nag-ingong “Not valid for travel abroad.”
Karon, naa may baratong promo para sa China, ug kinahanglan man ang NBI clearance para isyuhan kag visa? Ang among biyahe gitakda sa ulahing semana sa Oktubre ug busa sa ikaduhang semana sa Septiyembre balik na sab kos NBI para sa clearance for travel abroad. Naunsa ba, gisultian ko nga pabalikon “after ten working days.” Ngano man, nako pa? Na-hit man ka, maoy ilang tubag. Naay markang “hit” ang resibo nga ilang giuli nako. Nganong “hit” man gihapon ko nga naa na man koy clearance niadtong Hunyo lang? Ang Manila na kuno ang naga-process tanan. Maghulat daw sila sa aksyon sa Manila. Baliki lang. Hala, sige.
Human sa ten working days, mibalik kos NBI nga paskang kadaghag tawo. Alas onse ko miadto ug dayong tunol sa akong resibo. Traynta minutos. Usa ka oras. Alas dose na. Wala pa tawga ang akong ngalan. Ang uban nga ulahi nakog hatag og resibo nakadawat na sa ilang clearance. Naglingkod gyod ko atbang sa mga NBI window. Sige kog paypay kay paskang iganga. Ala una. Gutom kaayo ko. Ang babaye sa Window 4 naluoy tingali sa akong hitsura nga wala mairog sa akong lingkoranan ug busa iyang gipangutana ang akong ngalan ug iyang gisultian ang iyang mga kauban aron pangitaon ang akong resibo didtos sulod.
Pila lang ka segundo, gitawag akong ngalan apan walay clearance. Ang akong resibo, nadugangag marka nga WDR. Sus, kinahanglang nilag duha ka oras aron lang ko markahag WDR? Unsa man ning WDR, Dong, kutana nako sa guwardya. Ang buot ipasabot ana, Sir, “With Derogatory Record.” Sama sa unsa, akong kutanag usab? Wala siya kahibalo. Ang Manila ray nasayod. Ug iya kong gitagaag numero sa telepono. Tawgon daw nako ning numeroha usa mobalik sa NBI para dili mahago.
Paskang kadugay makakonek sa maong numeroha. Dihang nakalusot ko ug gisulti ang numero sa akong resibo, giingnan ko nga naghulat pa kuno sila sa Manila. Tawag lang daw kog balik. Nako pa, ngano man nga Manila pay moproseso sa mga rekord diris Davao? Kitang taga-Davao managkaila man ta. Nganong sila man ang magbuot? Wala kuno siyay mahimo. Nagbag-o lagi silag sistema ug centralized na ang pagkuhag clearance. Sunod lang daw sila sa mando. Nako pa sa tawo sa pikas linya, puyde ba maghatag kag feedback sa inyong labaw nga naay wala makaangay sa inyong bag-ong sistema sa clearance.
Kinsay makaangay sa ilang sistema nga nakabitin ang akong biyahe kay wala pa koy visa? Dili ko ka-aplay og visa kay walay NBI clearance? Dili ko mahatagag clearance kay WDR kuno ko? Nakapalit na ra ba kog ticket?! Sa sunod nakong palo-ap ug hatag sa numero sa akong resibo, giingnan ko nga tawag og balik “in 15 minutes.” Unya napudpod na lang ang akong tudlo sa pagpinindot sa numero sa telepono, kay bisi na. Dili na gyod ko kakonek. Mao na ang nahitabo sa misunod nga mga adlaw. Bisi o walay motubag sa telepono. Busa sa ikanapulo nga adlaw, miadto na gyod ko sa NBI.
Misulod kos opisina sa NBI ug tagsa-tagsang giduolan ang tulo ka tawo nga morag mga sakop sa NBI. Ako silang gipangutana kon unsay “next step” para makakuha kog clearance. Kinsay estoryahan, kinsay tawgon, kinsay sulatan aron maka-aksyon ko sa isyu sa WDR? Ang ilang tubag: Hulat lang. Sa Manila man god na. Tawag lang balik. Pero ingon ko nga dili na ko mohulat. Baynte ka adlaw na kog hinulat ug napudpod na lang ang akong tudlo sigeg tawag sa NBI. Unsa pay laing mahimo nako gawas sa paghulat? Kang kinsa man ko moreklamo?
Uy, milagro, naay usa ka NBI nga mitudlo sa usa ka staff ug miingon nga estoryahi siya. Si “siya” mao si Abner Requillo. Akong gisuginlan si Abner sa akong problema sa WDR, ug miingon siya nga mag-fax siya sa Manila aron ipadala nila ang akong rekord sa Dabaw. Balik daw ko sa lima ka adlaw. (Naay matinabangon sa burukrasya sa gobyerno, sa?) Ug tuod man, sa ikalimang adlaw, miabot na ang akong file. Ang nag-interbyu nako mao ang Regional Director sa NBI mismo, si Atty. Max Salvador.
Gisusi ni Atty. Salvador ang akong rekord. Bouncing check, ingon niya. Naa kay kasong bouncing check. Bouncing check? nako pa sa dakong kahingangha. Nganong makasohan man kog bouncing check nga wala man koy checking account? Asa man na nga kaso, kanus-a na nahitabo? kutana nako. Gipakli ni Atty. Salvador ang mga pahina sa akong rekord. Niya pa, bouncing check, o daghan kaayo. Mao diay na nga naa koy WDR, with derogatory record?!
Perte nakong balibad nga naa koy kasong bouncing check. Dili ni ikaw? kutana ni Atty. Salvador. Dili ako, tubag nako. Kinsa man na nga Macario Tiu-ha nga nag-bouncing check? Unsay iyang middle name, kanus-a ug asa natawo? Taga-asa? Asang kaso na gipasaka?
Sus, maryosep. Nasayod man ko nga naay pipila ka tawong ginganlag Macario Tiu sa lain-laing suok sa Pilipinas. Walo tingali mi kabuok. Apan usa ray Macario Tiu y Dionanao nga natawo sa Enero 15, 1948, Davao City. Karon, ang kaso diay nga isang-at sa atong korte walay pakialam kon unsay imong middle name sa rekord sa NBI. Busa ang krimen sa uska ka tawo iratsadag apil sa rekord sa tanan niyang kapangalan diha sa file sa NBI!
Ha? Nako pa. Dili ba na unfair? Dalahig ming tanan sa sala niining Macario Tiu-ha nga nag-isyug bouncing check. Unsaon na pag-korek? Mao bitaw gipangutana ka namo, tubag ni Atty. Salvador. Aw lagi, pero unsa man ang permanenteng solusyon niana para dili na ko ma-hit ug ma-wdr kada aplay nakog clearance tungod sa krimen sa laing tawo? Sa kaso sa NBI, wala silay mahimo. Naa kuno na sa sistema sa korte. Dili nila ginaapil ang middle name sa pag-file sa mga kaso diha sa file sa NBI. Ang solusyon kuno naa sa Supreme Court mismo nga usbon ni nga sistema.
Naa bay abogado o huwes nga nakabasa niining akong kolum? Nasayod ba sila niini nga sistema? Dili ba ni oppressive? Dili ba ni angay usbon? Dili kaha sila makalihok sa pag-imprub sa filing system aron ang kaso sa usa ka tawo dili maapil sa rekord sa laing tawo? Puyde ba nga naay taga-gobyerno mismo, ilabi na taga-korte, ang mangunay niini imbes ako pay mosulat sa Supreme Court? Sayon ra man ni buhaton sa korte: Kompletohon lang ang tibuok ngalan (first name(s), family name, middle name), apil ang adlaw ug lugar sa pagkaanak, lakip ang ngalan sa inahan ug amahan sa ilang pag-endorse sa tanang kaso ngadto sa file sa NBI. Siyaro. Dili gyod makataronganon nga iratsada ang sala sa usa ka tawo ngadto sa tanang kapangalan sa naghimog krimen. Pastilan. Kahago. Kadakong puwerhisyo. O, Arnold A, puyde ba nimo ni malihok? At least naa kay makontribyut sa paghapsay sa rekord sa korte ug sa NBI. Pasalamatan ka sa libo ka libong aplikanteng nagsinardinas dihas NBI.
O, naa kay kasong subversion, ingon ni Atty. Salvador. Aw, kana, admit ko ana, tubag nako. Dili nako na i-deny. Upat ko ka tuig nga gikulong panahon sa martial law. Dili man na derogatory record. Honorable record man na. Daghan man ming subersibo sa panahon sa martial law. Lakip si Ninoy Aquino. Daghang opisyal sa gobyerno karon mga subersibo sa panahon ni Marcos.
Ug gi-isyuhan kog clearance for travel abroad.
Siyempre, no. Sa akong pagkasayod, wala gyod koy nahimong krimen sa akong kinabuhi. Ang pinakagrabe nakong kaso tingali jaywalking, aw, jayrunning dihas atbang sa NCCC Mall sa Matina. Unsaon nga uska kilometro gikan sa kanto ang pedestrian lane? Karon ila nang gibutangag pisi ang traffic island dinha ug naay dakong karatulang nag-ingon Bawal Tumawid Dito.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph).
