WebClick Tracer

BOOK REVIEW: Istorya gikan sa Panglantaw ug Baruganan sa manga Lumad

TITLE: Si Menda u gang Baganin’ng gitahspan nga mao si Mangulayon
AUTHOR: Karl M. Gaspar, CSsR, writing as Melchor M. Morante
Cover design by Kenneth Gallamaso, CSsR
Published and printed by Aletheia Printing and Publishing House, Davao City

DAVAO CITY (MindaNews/12 December) — Fr. Gabby, S.J. uban sa manga administrators, magtutudlo, manga istudyante niining atong tulunghaan…….manga bisita ug higala gikan sa lain-laing hut-ong sa katilingban, madyaw ambung sa kadég, maayong hapon kanatong tanan.

12menda11Akong kalipay ug dakung pribilihiyo nga mosulti atubangan ninyong tanan nga ania dinhi karon. Karong hapona, natahasan ko sa pagpaambit og tipik-punto sa unud niining libro nga sinulat sa usa ka sikat ug batika’ng manunulat nga produkto usab niining atong prestihiyusong institusyon. Ang libro nga gisulat sa pulong nga ato gayud, Cebuano-Bisaya ug sinagulan pa sa linggwaheng Tagakolu.

Ang usa sa duha ka libro nga atong gilusad karong adlawa, “Si Menda ug ang Baganing gitahapan nga mao si Mangulayon”; nobela nga nag-asoy sa usa ka istorya sa gugma sa duha ka binuhat. Kini nga nobela nahipatik sa imahinasyun ug handurawan sa batikang manunulat sa Mindanaw, Br. Karl “Kaloy” Gaspar. Dinhi niining istorya nahipatik ang mabulukong panaw ug sugilanon sa gugma ni Menda ug Lakinan. Ang ilang gugma ug kamatinud-anon naglakip dili lamang sa ilang kaugalingun apan labaw sa tanan sa ilang katawhan ug katilingban, ang katilingban sa lumad partikular ang tribung Tagakolu.

Ang nobela mihatag og bag-ong ideya, konsepto ug panglantaw aron balik-lantawun ang usa ka makasaysayong panaw sa lumadnong katawhan, ang ilang istorya’g kasinatian sa pakigbisug alang sa yutang kabilin pinaagi sa pag-asdang ug pakigsangka batuk sa kasundaluhan sa Amerikano. Dinhi usab gilarawan sa manunulat ang paningkamot, kahiusa ug pagbarug sa katawhang lumad pinaagi sa pagdumala ni Mangulayon. Kini usa ka istoryang mugna handurawan-lakbit kasaysayan! Kini nga sugilanon sa makasaysayanung panaw ug pakigbisug sa katawhang lumad naglakip dili lamang kaniadto apan usab sa daghang pakigbisug sa lumad sa kasamtangan.

Redemptorist Brother Karl Gaspar, CSsR, is surrounded by students as he autographs their copies of the two books he launched Friday at the Ateneo de Davao University. MindaNews photo by Gregorio Bueno
Redemptorist Brother Karl Gaspar, CSsR, is surrounded by students after the launch of his two books on Davao history last Friday at the Ateneo de Davao University. MindaNews photo by Gregorio Bueno

Susama pananglitan sa manga balita nga kanunay natong madungog ug makita ang pagsibya sa kahimtang sa atong kaigsoonang lumad partikular na sa Surigao del Sur, Davao del Norte ug Bukidnon. Kung atong susihon ug paminawun og maayo, ang ilang pakigbisug nagsukad gayud sa hisgutanang yutang natawhan, ang yutang kabilin sa manga katigulangan. Daghan niining atong manga kaigsoonang lumad nag-antus sa kagutum, mibiya sa yutang natawhan, mibakwit ug mipuyo sa evacuation center; ug gani ang uban kanila nagbuwis og kinabuhi aron mapanalipdan ug barugan ang yutang kabilin.

Daghan ug kumplekado ang hisgutanang yuta ug lumad. Nagkinahanglan kita og kaigmat sa pagbasa ug pagsabut sa ilang kahimtang. Dakung hagit ang pagkaplag sa binhi sa kadasig ug kaisug sa matag-usa. Nga sama ni Mangulayun, mobarug ug panalipdan ang lumadnong katawhan ug ang yutang natawhan, yutang kabilin. Sa kinatibuk-an, ang libro naglarawan ug replika sa tipik-kasaysayan sa Mindanaw. Labaw sa tanan, nag-asoy ug nagpalanug kini sa istorya gikan sa panglantaw ug baruganan sa manga lumad.

 

Redemptorist Brother Karl Gaspar launches two books at the Ateneo de Davao University on Friday, December 11 -- Davao in the Pre-Conquest Era and the Age of Colonization) and Si Menda ug ang Bagani'ng gitahapan nga mao si Mangulayon. MindaNews photo by Gregorio Bueno
Redemptorist Brother Karl Gaspar launches two books at the Ateneo de Davao University on Friday, December 11 — Davao in the Pre-Conquest Era and the Age of Colonization) and Si Menda ug ang Bagani’ng gitahapan nga mao si Mangulayon. MindaNews photo by Gregorio Bueno

Human nako mabasa kining libro, adunay mitubo nga kaikag, kasibut ug interes sa pagdiskubri ug pagdokumento sa daghang istorya sa among manga katigulangan-ginikanan ug pagpakabana sa kasamtangang kahimtang diin nahipatik ang panaw ug pakigbisug sa lumad.

Kitang tanan: lumad, Kristiyano, Muslim, Bisaya, magtutudlo, estudyante, negosyante, yanong mamumu-o…adunay kutay ang matag-usa, adunay bahin ug papel diha sa katilingban. Kining libroha maghatag kanato ug dugang punto aron mas masabtan pa nato ang panaw ug pakigbisug sa manga lumad ilabina niining kasamtangang panahon. Ang matag-usa kanato kabahin man sa dakong pamilya ug katilingban sa Mindanaw. Angayan nga kini atong susihon ug basahon tungod kay kitang tanan, anak sa Mindanaw ug bunga sa atong kasaysayan.

(Marites T. Gonzalo of the Malita Tagakaulo Mission is finishing her MA in Anthropology at the Ateneo Institute of Anthropology, Ateneo de Davao University (ADDU). She read this piece at the December 11 launching at the ADDU of Karl M. Gaspar’s books  – Davao in the Pre-Conquest Era and the Age of Colonization and Si Menda ug ang Bagani’ng gitahapn nga mao si Mangulayon)

Search MindaNews

Share this MindaNews story
Send us Feedback