BUTUAN CITY (MindaNews/7 Nov) – Irene or Ren is my sister’s household help who I learned comes from North Cotabato. She is 20 years old and a self-confessed tomboy. She giggles when I told her I am going to interview her. “Mura na diay ko inig artista kuya.” (I feel like a movie star.)
Me: Nakaagi na ka’g bakwit ?
Ren: Nakaagi na kaayo.Ordinaryo naman lang na sa amoa.
Me: Sa ato pa, dili na diay ka mahadlok og giyera?
Ren: Mahadlok gihapon oi. Di lalim ang paka-paka sa machine gun ug buto sa bomba, labi na kung naa ra sa duol. Mura gyud og naglinog.
Me: Unya, unsa ma’y inyong buhaton?
Ren: ‘tong bata pa mi, manghilak mi sa kahadlok. Makaihi gud ko sa kalisang. Pero ‘tung nidako na, mamutos naman lang mi og managan.
Me: Dala tanan kabtangan?
Ren: O, apil baboy, manok, ug kabaw. Tanan gyud. Magka-puliki gyud si tatay.
Me: Asa man pud mo moabot?
Ren: Sa ebakwisyon center sa eskwelahan. Mura mi’g mga sardinas didto nga nagtapok, tibuok baryo.
Me: Unsa ma’y kinabuhi ninyo sa evacuation center?
Ren: Hasol kaayo. Kulang ang pagkaon. Daghan mangasakit nga mga bata. Saba. Dili ka katulog. Laay kay dili ka trabaho sa uma. Dili ka kalakaw-lakaw.
Me: Nganong dili man?
Ren: Naaa, kung mag-suroy-suroy ka, maal-an ka pa lang unya nga rebelde o MI dudahan pud ka sa pikas nga asset. Patay.
Me: Nganong nahiabot man ka dinhi sa Butuan?
Ren: Kadtong katapusan namong bakwit, naay nagdala namo sa Dabao. Dalhon ming duha sa akong ig-agaw sa Manila kay naa kuno trabaho didto.
Me: Unya, nganong wala man ka madayon sa Manila?
Ren: Pag-abot namo dinhi sa Butuan, dunay nagsulti namo nga himoon kuno mi og dancer o burikat didto. Nahadlok mi ug gilayasan namo ug nagpa-maid mi dinhi.
Me: Wala mo niuli sa Cotabato?
Ren: Wala kay panginabuhi man pud among tuyo. Gusto nako tabangan sila tatay ug nanay.
Me: Nagpadala ka og kuwarta kanunay?
Ren: Oo. Gamay ra gud pero maayo na lang.
Me : Wala kay plano mobisita didto?
Ren: Sa sunod giyera.
Me: Ha! Sa sunod giyera?
Ren: Kung duna na pud gani giyera ug mamakwit na pud sila, mouli ko.
Me: Mouli na hinuon ka nga delikado man.
Ren: Maayo nang tua ko didto aron sigurado kong luwas sila. Maayo nang sigurado kay sa balisa ka.
Me: Maayo gani nga wala ka mag-rebelde nu?
Ren: Lisod kinabuhi rebelde, magtago-tago. Pero hapit baya ko ka-uyab og rebelde.
Me: Babae o lalaki?
Ren: (Laughs) Di ko sure.
Me: Pag-sure… Nakabalo man ka sa nahitabo sa Basilan ug Zamboanga karong bag-o nu, unsa man ang imong ikasulti niadto?
Ren: Luoy sila. Luoy ang mga sundalong gibahog. Luoy pud ang mga sibilyang namakwit. Pasalamat na lang ko nga wala tu mahitabo sa among dapit.
Me: Gusto sa taga-Manila nga giyerahon ang kontra o mag-all out war.
Ren: Di man gani sila kadaog bisan wala’y all out war, sa all out war pa kaha.
Me: Nganong di man sila makadaog bi?
Ren: Kay di man sila taga didto ug dili pud sila sigurado kung gidapigan ba sila sa mga tawo.
Me: Mouyon ka sa uban nga niingon nga ipaagi sa istorya ang problema ug dili iagi sa giyera?
Ren: Ambot, mura wala man ni katapusan ning problemaha. Pulos man mga buta ug bungol ning nanggi-away. Damay lang ang mga tawo ning ilang binuang.
Me: Para baya kuno ni sa mga tawo ang ilang giawayan.
Ren: Di maminaw unta sila sa mga tawo.
Me: Unsa ma’y gusto sa mga tawo?
Ren: Kalinaw.Wala’y giyera.Wala’y pinatyanay. Mag-respetohay. Pangitaan og sulbad ang bikil. Mag-istorya. Mao nay among gusto. Ang mga tawo’ng gusto sa giyera wala makasinati sa kalisud sa giyera. Wala nila masinati ang kalisud, kahadlok ug kagutom.
Me: Lain puy ato, kung nadala ka sa Manila, musugot kaha ka sa ipabuhat sa imo?
Ren: Gibahak na! Mag-security guard na lang ko!
(MindaViews is the opinion section of MindaViews. Ramon Jorge B. Sarabosing is a writer and visual artist based in Butuan City.)