(Note from MindaNews: This is the official transcript of President Rodrigo Duterte’s speech, released by the Presidential News Desk of the Presidential Communications Office)
Presidential Communications Office
Presidential News Desk
SPEECH OF
PRESIDENT RODRIGO ROA DUTERTE
DURING THE ESTABLISHMENT OF TIENDA PARA SA MGA BAYANI: TIENDA FARMERS AND FISHERFOLKS OUTLET IN PARTNERSHIP WITH ARMED FORCES OF THE PHILIPPINES
[Delivered at Camp Mauel T. Yan, Jr., 10 Infantry Division, Brgy. Tuburan, Mawab, Compostela Valley | 22 January 2018]
Kindly sit down. Thank you for your courtesy.
I will… There’s just about three pages of speech prepared ‘to. But it’s the usual thing. Let me just remind the persons who are here because they have contributed a lot to what’s going on.
The Agriculture Secretary Emmanuel Piñol; Defense Secretary Delfin Lorenzana, Undersecretary Bernadette Romulo-Puyat… I’ll explain the role of Piñol and Puyat later.
Lieutenant General Benjamin Madrigal; Major General Noel Clement; the officers and staff of 10th Infantry Division, Philippine Army; mga kauban nako sa gobyerno ug ang mga mangingisda ug mag-uuma (my fellow workers in government, fishermen and farmers).
Ang sugod ani gyud, this started or this was precipitated by my anger. Na ‘yung mga sundalo everywhere, be it in Jolo, dito Mawab, Mati, everywhere, there’s a market day for the soldiers to eat, subsistence. Usually niyan, apat, tatlo. Ang problema pinapatay.
In the southern portion of the archipelago of Zamboanga at saka dito, Calinan. Sabi ko kay Secretary Lorenzana, pati kay General Año: This has to stop. Maghanap kayo ng paraan, concoct, invent or whatever. Bahala na kayo basta try to correct the aberration.
It seems to me, no offense intended, that despite of the repeated incidents, hanggang ngayon ganun pa rin. So why don’t you try to come up with something? So it was during the Cabinet meeting that I said, si Secretary Piñol, “Wala ka bang naisip dito na paraaan na ang pagkain pupunta ng sundalo?” Kaysa maglakad pa ‘yang mga ‘yan, tapos magpapatayan lang ng parang aso.
Nagbibili na nga lang ng pagkain. Alam mo naman mga NPA, sa kabastusan ninyo, pinapatay maski namimili lang ng pagkain.
You know, there’s always tinatawag namin sa Bisaya, gaba. It’s a — simply it’s karma. Kung ano ‘yung ginagawa ninyo, babalik talaga sa inyo ‘yan.
So I am… Well, I’ll explain also later. ‘Yun ang ginawa. So itong TienDA is really for the food. If it is in reduced prices, well and good.
Tapos dito na ang magbili. If you require refrigeration, then I will buy a refrigerated. Kung gusto niyo lahat kayo may refrigerator, bilihan ko kayo ng refrigerator lahat.[applause] Dalhin ninyo sa bukid. Paano ninyo paandarin ‘yan, problema ninyo ‘yan. [laughter]
But to preserve the food, you must have something a central… But I’ll provide it, especially division size.
Ngayon, itong TienDA na ito was concocted by si Berna. Secretary Puyat is the daughter of Secretary Romulo. Si Alberto. She married a Puyat. Ngayon, nandiyan siya sa department. Brainchild niya ito. Siguro, sabi ni Piñol, “Do it because the next time, the President will demand what has — what happened to his order.”
And that’s the reason na nandito ito ngayon. So from just a simple events that I do not or cannot accept. Sinabi ko pati — isinali ko na ‘yung paglabas ng kampo. Eh ‘yung mga NPA nakikinig dito. Utak kayo eh. Abangan niyo ‘yung sundalo ko, tapos doon banda sa puntang Nabunturan, ina-ambush na ninyo kasi alam ninyo na may lumalabas na…
Well, anyway ako we used to be friends. Noong kaibigan tayo wala akong napagkulang sa inyo. I wanted to talk to you but the arrogance of being there with a gun… Alam mo ang tao hambugero eh. Makahawak lang ng armas ayon. Especially doon sa bukid. Makakita kayo ng armas maglalaway-laway lang kayo, ngayon you’re holding and you think that you are God.
Basta na lang patayin ninyo ang tao, left and right. Buti sana itong gobyerno na ito na walang leader magsabi, “Tama na. Gawain mo ‘to. Huwag mong gawin.”
Kayo mag-rebolusyon, it’s 50 God**** years. Nakikinig pa ako kay Sison noon. Walang nangyari hanggang ngayon. ‘Yung mga anak ninyo, magpa-arte-arte pa kayo ng rebelde, mag-asawa kayo, just like ‘yung nag-surrender noong isang gabi.
Nakita nila kanilang anak for the first time 17 years old. Tama ba ‘yan? Magpalabas ka ng tao sa mundong ito tapos magjo-join ka ng NPA na hindi naman talaga nananalo kailanman. At magyabang, magsabi pa, ready for another 50 years. P***… Ako ang takutin mo. May Army ako, may Air Force, may Navy, may CAFGU pa, may police, may Boy Scout pa akong reserba. [laughter]
Tapos ako ang takutin n’yo, buang. [laughter] Kung ayaw ninyong makipag-usap, ayaw ko makipag-usap dahil nga hindi pwede ‘yang coalition government.
Kayong mga komunista — I used to be there, here, diyan sa atbang. Diyan, diyan ko kinukuha ‘yung mga sundalo noon na nabibihag. Ito, ito kaharap nito, diyan lang ‘yan sila diyan sa taas ng y*** na ‘yan — Pantukan. Diyan kayo magdaan, ‘yang kurbada-kurbada bantay kayo diyan kay… Ano bang gusto ninyo? Hindi naman kayo manalo.
Marami kayong anak o magpa-anak-anakan kayo. Tapos mamatay mo, mag-iwan ka ng biyuda, mag-iwan — mag-asawa. Mag-iwan ‘yung anak ninyo, maglaki ng lumulutang sa buhay.
Kung mag-rebelde kayo at kung handa kayong mamatay, huwag kayong mag-asawa. Huwag kayong magdamay ng isang tao sa mundo. Naaawa ako sa tao.
No particular identity but I grieve for the children na… Kagabi, sino ‘yung g***** ‘yun? While I was talking to the military guys there sa [inaudible]. Sa harap ng — doon sa bar. Tinanong ko anong trabaho. “Wala.” “Pila’y imong anak? (Ilan ang anak mo?)” Sabi, “anim.”
Sabi ko, “bakit ka nagpa-ligate?” Di daw musugot iyang bana (Hindi raw papayag ang asawa niya). Sabi ko, “Asa imong bana kay putulan ko ng u*** sa harap ninyo. (Saan ang asawa mo kasi puputulan ko ng ari sa harap ninyo.)” [laughter] P**** i**.
Mag-sige kayo palabas ng tao tapos… Og di mag-rebelde, nagkawa. Hindi na kayo naawa sa tao? ‘Yung mga sundalo na-a pud ni pamilya, naa mo’y pamilya (‘Yung mga sundalo, may mga pamilya rin sila, meron kayong pamilya). So what’s the… Unsa ma‘y inyong gusto? Di man gyud mo mudaog (Ano ba ang gusto niyo? Hindi naman talaga kayo mananalo).
Kaya Sison, ako daw — mag-adto daw ako doktor kay magpatan-aw‘g ulo (Kaya Sison, ako daw — pupunta raw ako sa doktor kasi magpapacheck up sa ulo). P*** ikaw ra‘y…
Hoy, bisan og bright ka sa ako, ika’y presidente ron diri sa Pilipinas (Hoy, kung mas matalino ka sa akin, ikaw sana ang presidente dito sa Pilipinas ngayon). [applause] If you are really bright, bright guys, problem is you are desperate because there is no second echelons in your organization now.
Wala na ‘yung mga intellectual diyan puro tigulang (matanda). Kayo na umaasa na mag-usap pa tayo. Usapon taka kay dili na tayo mag-usap.
Kayong mga komunistang nandito. Just be sure that what enters here, walang mga bomba. O baka gusto niyo hiluan pud ninyo ang (O baka gusto niyo lasunin rin ninyo ang)…
You know, ang mag-surrender niadto (noon), patayin talaga ninyo, lalo na kung i-surrender pati baril. Mag-warning ako sa inyo ha. Kasi may kadugtong ‘yan eh. Kung ‘yung mga tao mag-surrender, pinapatay ninyo na mga sparrow, magbaba dito, I will remember you. Panahon na baka sakali, mag-surrender, huwag kang mag-surrender. Huwag kang sumurrender at lumaban ka nang husto. Kasi ‘yung utang mo, napatay mo isang tao dahil manahimik na, ibibigay ko rin sa’yo.
Ewan kung anong values nito sa mga sundalo na ‘to, sa academy or sa… Well, basta ako meron. My policy is I’m a hardliner. At kayong hindi makinig bantay kayo kay you will go forever around and around to the rest of your life kasi matyambahan kita. Huwag kang magbanggit ng human rights kasi nagwa-warning na ako sa inyo. Hindi ako maniwala niyang human rights na ‘yan.
Ibigay mo muna ang human rights sa mga tao na ayaw ng gulo bago kita bigyan ng human rights. It is mutual. ‘Pag nagbaril ka ng tao, nagpatay ka. Isauli mo ‘yung utang mo. Anong human rights?
Iyong mag-surrender, tahimik. At no other time and I’d like to tell the… All of you na marami ngayon nag-surrender, may armas talaga and that tells a lot of stories. But it’s simply because, it’s a hard life at sa sakripisyo.
Bakit ka hindi manahimik? Mag-surrender na lang kayo, bigyan ko kayo ng trabaho automatic may pera pa kayo. Kung marami kayong armas dala, bibigyan kita. Kung mag-surrender ka ng isang howitzer diyan o B-150, bayaran kita one million kaagad diyan.
Mag-capture kayo ng [inaudible] diyan sige. Isauli mo sa akin, bayaran kita one million, surrender ka. Tapos putulan kita ng ulo. P**** i** ka. Nabu-bwisit ako sa inyo sa totoo talaga. Eh ako sanay ako ng ano eh… Lumaki rin ako ng — alam mo na. Pabugoy-bugoy diyan, bugoy-bugoy dito pero kaibigan tayo noon. Eh prangkahan ko kayo. Kung bakit ako nakipag-kaibigan sa inyo? Pulitika lang ‘yan. Boto.
Siyempre, hindi ka manalo doon, papano ka mag-akyat sa bukid na — taxation. Nabuang na. Tapos padalhan ka pa ng sulat na walang pangalan. You are taxed twenty thousand.
I know na karamihan diyan sa labas, ang mga agricultural manufacturing diyan and I’d like to tell you why. Because ang pinaka — pinaka weakest o pinakamahina na sektor na pumuputok, Maynila.
Tingnan mo sa newspaper. Sabi nila noon, noon tatlo sila pobre. Ngayon dalawa na langkay ang isa, okay na sila. Maraming trabaho eh. Kasi lahat ng pera ng gobyerno sa infrastructure, so that ang may pera iikot. Iikot talaga ‘yan. That’s very important.
Ngayon dito, paano tayo makapag — Bisaya na lang. Unsaon nato pag-angat aning kinabuhi sa mga taong taga-bukid na ang nahibaw-an ra man nila kanang barat nga ideolohiya? (Paano aangat ang buhay ng mga taga-bukid kung ang nalalaman lang nila ay ‘yung …
Ang Russia, ang China, wala na. Puro na kapitalista. Kamo na la’y nagpabilin. Kadtong mga taong pipila kabuok na nagbasa ni Karl Marx unya niistorya, naimbyerna pud tung mga batan-on hasta kami. (Naiinis rin ‘yung ibang mga taong mga nakapagbasa ng articles ni Karl Marx, naiimbyerna rin ‘yung mga bata pati kami.)
I used to listen to that God**** Sison. But there is a time na idealistic ka, but there is a time na praktikal ka. Eh mayor na ako ngayon then you ask for a… Ay mayor na. President. Mayor lang kasi ang tawag ko sa akin eh. Do not call me President.
Presidente na ako ngayon, tapos maghingi kayo ng coalition government. You know coalition runs — has something to do with the critical decisions of the Republic of the Philippines. And according to the law, only those persons who are elected by their leaders — by the people can exercise the power of sovereignty.
Or ‘yung mga ahente namin. For example, the Supreme Court it is not elected but it is an organ. And we have to, you know, defer to the Supreme Court kung ano ang desisyon.
Congress. Elected ‘yan. President, marami akong — ito sila mga sundalo ko. Pero ako ‘yung humahawak ng sovereignty because ibinigay ng tao. Hindi ‘yang pwede mag-gobyerno ka lang na kunin mo diyan. Wala hindi demokrasya diyan. Kung hindi demokrasya diyan, eh ‘di maghiwa-hiwalay tayo.
Bakit pa tayo nandito kung hindi tayo maniwala niyan? So… Ngayon, paano tayo — ? The only way na mag-tanim kayo ng kape, rubber or whatever… Itong palm oil ayaw ng komunista kasi sinusuyop daw ‘yung tubig.
T*** i**** tubig na ‘yan naghihintay pa ng g*** para umihi. Araw-araw ‘yan. Si Bong magdali tayo baka magsara na ang… Hayaan mo ‘yan. Basta ako magdali, ah hindi ako magdali. Eh ‘di magsara eh ‘di mag over land tayo. Pag-nag over lang ako magkita tayo diyan sa kanto. Hambugero.
Ito marami ito. Kubota ito. So it’s really good. I can give you. Mag-kooperatiba kayo, I’ll give you one. Ngayong itong [applause]… Every cooperative sa bukid basta mada, huwag lang ninyong sirain.
Mao ning… tan-awa ning kabuang ha. Kita na sa NPA, sunugon. Para sa tao na, sunugon. Ang mga tao sa construction, irrigation, pangayuan. Eh di na mabalik ang ano.. Sila… Si Inday, mayor, giubanan ko na niadto, Ako, si Bong, si [CASF?], Captain Acosta.
[inaudible] one hour [inaudible] storya mi kay ang irrigation na gisaad ni Inday, iyang ginaretreat, unya suko kaayo si Inday, niadto sila sa bukid. Ana siya “Pa, gusto ko makigsulti ana nila.” “Mao ba? O ‘di sige.” Giyawyawan sila didto. “Sige lang mayor, magbuhat lang mi’g… kung mabalik ka na pagkamayor. Naloko na. Nganong maghuwat pa mo nako na mayor ko sa Communista? Nabuang.
(Nag-usap kami kasi ang irrigation na sinasabi ni Inday, nireretreat, tapos galit talaga si Inday, pumunta sila ng bukid. Sabi niya “Pa, gusto kong makipag-usap sa kanila.” “Ganun ba? O ‘di sige.” Pinagalitan sila doon. “Sige lang mayor, gagawa lang kami ng… kung babalik ka pa bilang mayor. Naloko na. Bakit hihintayin niyo ako, mayor ba ako ng Communista? Nabuang.)
Unsaon pag-angat? ‘Di ang inyong mga anak? Og walay katahimikan aning kalibutana, dili mo makagawas ang inyong anak sa kalisod diri. Og dili ninyo matiltil nang yuta, ‘di ninyo matamnan ang katawhan sa Pilipino, magpabiling pobre tungod sa NPA.
(Paano kayo aangat? Ang inyong mga anak? Kung walang katahimikan sa mundong ito, hindi kayo makakalabas ng mga anak ninyo sa paghihirap. If you can’t till the lands, the Filipino people will still struggle because of the NPA.)
Naa pa di nako gusto ninyo. Daghan ning sa gobyerno, ang sundalo, pila ra’y sweldo ani pero naay retirement, unsa ma’y mga damgo ani? Mga anak man pud ni’g pobre. Unya inig retire nila, makapalit sila duha o usa ka hectaryang yuta. Mao ra na’y ilang damgo magretire ngadto mag tanom tanom. [Patoo?] man na sa tiguwang eh. Pagkahuman inyong pamatyon.
(May hindi pa ako gusto sa inyo. Marami rin ito sa gobyern, ang sundalo, magkano lang ang sweldo nito pero may retirement. Ano ba ang mga pangarap nito? Mga anak rin ito ng mahihirap. Makakabili sila ng dalawa o isang hectaryang lupa pagretire nila. ‘Yan ang kanilang pangarap, ‘yung maggagardening pagkatapos nilang magretire. Tapos papatayin niyo lang.)
Kung suruyon ko na inyo… asta inyong pamilya akong ihawon, malipay mo? Kamong mga legal front? Og mag-sparrow ra pud mo adlaw-adlaw kay nakaila man ko, bobolahin ninyo ako. Kamong mga legal, wala, legal man kayo mo, legal. Kada [inaudible] naa mo ngadto, naa ang bayan, naa ang [inaudible], naa tanan. Hoy, huwag ninyo akong bolahin. ‘Di ba ‘yang KARAPATAN panahon ni Marcos, sino nagdala dito? ‘Di ako.
(Kung bibisitahin ko kayo at susunugin ko rin ang inyong mga pamilya, magiging masaya ba kayo? Kayong mga legal front? Kung magsasparrow kayo araw-araw kasi alam ko, bobolahin niyo ako. Kayong mga legal, wala, legal man kayo mo, legal. Kung saan-saan naman kayo. Hoy, huwag ninyo akong bolahin. ‘Di ba ‘yang KARAPATAN panahon ni Marcos, sino nagdala dito? ‘Di ako.)
Nationalist Alliance for Justice, Freedom and Democracy but only because I wanted to be fair. ‘Pag sabi ko, “huwag ‘yan, huwag ‘yan kasi…”
I used to provide the moderation. Pero ngayon, ako na tapos ganito ang sitwasyon tatapusin ko talaga ito. Ang aking orders, wala akong paki-alam diyan sa inyo.
Just like drugs, dito sa giyerang ito destroy the NPA. Destroy the organization. Mga pulis, NBI, PDEA, destroy the drug syndicate.
Huwag kayong maniwala niyan because at the end of the day mag-sige mo’g paminaw anang p***** i**** human rights. Pagkahuman sa adlaw, we find ourselves in a mess. Wa tay mabu — [inaudible] ni atong nasod. Kita na la’y nabilin diri. You know, ang Human Rights ang maoy muhilak nato? P***** — kitang tanan pagkalisod lisod.
(Huwag kayong maniwala niyan because at the end of the day makikinig pa rin kayo sa p***** i**** human rights. At the end of the day, we find ourselves in a mess. Wala tayong magagawa. Tayo na lang ang naiiwan dito. You know, ang Human Rights ang iiyak para sa atin? P***** — lahat tayo naghihirap.)
We suffer all Filipinos. The tragic thing is that kaning mga Amerikang puti, kaning mga socialist, it’s an idea, it is popular everywhere, socialism, because it is a party, not communist party, partido ng komunista.
Tan-awa ang demokrasya imong panghuna-huna, socialism. Kana sila naghahatag ug kwarta diri sa mga komunista kay socialist lagi. Wala lang mo kahibaw, kanang kwartaha running into millions, na-a ra na sa bulsa sa inyong mga leader. Sakay eroplano, puyog hotel, tu-a si Joma. Kadugay na niya ngadto kinsa man nagabayad? Ang Norwegian? Unya manulti pa murag dili squatter. Hambugero pa gyud kaayo.
(Kung ang pagbabasehan mo ay ang demokrasya, socialism, ‘yan sila ang nagbibigay ng pera sa mga komunista kasi socialist nga. Hindi niyo lang alam, ang pera na ‘yan, running into millions, nasa bulsa lang ‘yan ng mga leader niyo. Sasakay ng eroplano, maghohotel, nandun si Joma. Matagal na siya doon, sinong nagbabayad? Ang Norwegian? Tapos kung makapagsalita parang hindi squatter. Nagmamayabang pa.)
Magkita tayo Sison sampalin kita, tignan mo. [laughter] Oo walay binuang. T*** i** tambuluson ta gyud ka. Hambugerong y***. Sige, umuwi ka, lagpot nang imong Inintsik na sinultihan. Tikim ka talaga sa akin ng… ‘yan, Mao na’y storya diha. Unsa pa ma’y lain? Leader leader? Mao na. Mao nang ni-a ta karon, TienDA. Ayaw mo pagdala’g bomba.
Magpata’g maayo na inyong gibaligya pero naa ko’y hangyo.
(Magkita tayo Sison sampalin kita, tignan mo. Oo walang lokohan. T*** i** sasampalin talaga kita. Mayabang. Sige, umuwi ka, wala ‘yang pagsasalita mo ng Instik. Makakatikim ka talaga sa akin ng… ‘yan, ‘Yan ang mga storya diyan. Ano pa ba ang iba? Leader leader? ‘Yan. Kaya nandito tayo ngayon. TienDA. Huwag kayong magdala ng bomba, kakalat ‘yang mga paninda niyo, however, I have a favor to ask.)
Pasalamat ko sa mga negosyante, ah dili. Hawa mo diha. Kaning mga tag-iya diretso, ayaw na mo pag-agi og [Daisier?], makuha pa ninyo inyong presyong isda. Kamong mga magbaligya ngari sundalo, ayaw gyud mo pagkamali na butangan ninyo’g hilo ana, ah. Mao nang binuang nga ingon na magbinuangay ta. Pag ako’y nagbinuang, kawawa gyud mo sa tinuod lang. Ayaw pud tintala anang… Kay ako, mutuo lang ko sa akong inahan. Sa uban, dili na. Wala ko’y pakialam ninyo. Ang akong inahan, mubadlong, muingon siya nga “Nak, ayaw ihi-i nang nawng diha anang tao.” “Ma oh, ihi-an ko na’g nawng.”
(Nagpapasalamat ako sa mga negosyante, ah hindi, umalis kayo diyan. Itong mga direct sellers, huwag na kayong dumaan sa [Daisier?], makukuha pa ninyo ang inyong mga presyo. Kayong mga sundalong nagbebenta dito, huwag kayong magkamaling lagyan ng lason ‘yan, ah. Pag ako ang magloloko, kawawa kayo sa totoo lang Huwag niyong lokohin niyang. Kasi naniniwala lang ako sa nanay ko. Sa iba, hindi na. Wala na akong pakialam sa inyo. Pag sinisita ako ng nanay ko, sasabihin niya na “‘Nak, huwag kang umihi diyan.” “Ma o, iihihan ko ang mukha niya.”)
Alam mo ‘pag hindi mo binastos ang ano mo dito, [inaudible] pero kabastusan ‘yang ginagawa ninyo. ‘Di nga lang — hindi lang nga… Dili lang mabutang sa — Nawa na ko. [laughter]
Problem is, kaming mga taga-Davao, lumaki kami na Tagalog pati Bisaya, tabangi ninyo nang mga taga-bukid magtinagalog… sa Davao, nawala na hinuon ko, unsa gani pangalan aning y*** ni? Nganong magbinisaya, kung di gyud madala, edi magin-English na lang ta. [laughter]
(Problem is, kaming mga taga-Davao, lumaki kami na Tagalog pati Bisaya,tulungan ninyong mag-Tagalog ang mga nasa bukid… sa Davao, nawala na tuloy ako, ano nga ang pangalan nung ano? Bakit magbibisaya, kung hindi kaya, eh ‘di mage-English na lang tayo.)
It could be just any presentation but you eternally f***** the G****** people. Meron pang storya. Naa mo’y puy-anan automatic. Bayran ko nang inyong pusil. Tagaan ta mo’g trabaho. I-reconcile ta mo sa inyong anak o pamilya. Unsa pa ba’y gusto ninyo? Magpalamok mo diha sa bukid? Kadaghan ninyo naay malaria. Luspad pa kaayo kay sige mo’g kaon og sagbot diha unya alimatok sige pud ngitngit ninyo. Mao’y luspad mo.
(Meron kayong matitirahan automatic. Babayaran ko ‘yung mga baril niyo. Bibigyan ko kayo ng trabaho. Irereconcile ko kayo ng pamilya o anak niyo. Ano pa ba ang gusto niyo? Magpapalamok kayo sa bukid? Marami sa inyo may malaria. Maputla na kayo kasi kain kayo nang kain ng damo tapos ‘yung alimatok kain kayo nang kain kaya maputla kayo.)
Mangayo ma’g kwarta. Bilyon man na, kanang sa mina, bilyon na. Wala ako mamakak, pakit-on tamo. Bilyon nang ginakuha nila sa mga miners… Kaning mga miners, nagabayad na. Di pud ta mag-warning, huwag ninyo akong bolahin. Ilubong ta mo’g apil. Alam ko nagabigay kayo. [inaudible] niabot ba na sa inyo?
(Kasi humihingi ng pera. Bilyon ‘yang sa mina. Hindi ako nagsisinungaling. Ipapakita ko sa inyo. Bilyon ‘yung kinukuha nila sa miners. Itong mga miners, nagbabayad na. ‘Di tayo magwawarning. Huwag ninyo akong bolahin. I will also bury you. Alam ko nagbibigay kayo.)
Og mamatay pud ang NPA, unsay ginabuhat? Hangtod karon, tawag kang Bong. “Naa mi kauban namatay, kana.” “Oh, Bong, adto’g punerarya.” Namatay si Parago, gi paburol na ko sa Davao, Muingon mo nga gusto mo muapil sa lubong ni Parago, ana ko “O sige. Kamong tanang armado, panaog mo. Pagkalot lang mo.”
(Kung mamatay ang NPA, anong ginagawa? Hanggang ngayon tumatawag kay Bong. “Namatay ‘yung isang kasama namin.” “Oh, Bong, puntahan mo sa punerarya.” Namatay si Parago, pinalibing ko sa Davao. Sinabi niyo na gusto niyong sumama sa libong. Sabi ko “O sige, kayong mga armado, bumaba kayo.)
Giingnan nako, nihangyo ko. Nihangyo ko sa Army, sa Armed Forces, nihangyo ko sa pulis, pasagdi lang, kay naa ko plano. Mas maayo man gud nang magistorya lang.
(Sinabihan ko lang. Kinausap ko ang Army, Armed Forces, pulis. Hinayaan ko na lang kasi may plano ako. Mas mabuti kasi kung makikipagusap lang.)
So pagkapresidente, gi prayoridad gyud nako, gibutang nako ang mga komunista sa akong Gabinete. Dili na ako sa nga dili madawat sa mga congressman, kay kaning Pilipinas, dili nako solo ni.
(So nung naging Presidente ako, prinioritize ko ito. Nilagay ko ang mga komunista sa aking Gabinete. Hindi lang sa akin ang jurisdiction na hindi sila tinanggap ng mga congressman kasi hindi ko solo ang Pilipinas.)
Ang mga congressman, makidungog ang kwarta kanang Pantawid, ni abot na to sa kampo sa military ‘tong mga sobre. O ‘di pagabot sa Commission on Appointment dili ma-approve. Kontra na ilang komunista, ‘di gipang-ana akong appoint. Edi wa ta’y mahimo.
(Narinig ng mga congressman na umabot sa military ‘yung sobre na may lamang pera na para sa Pantawid. ‘Di pagdating sa Commission of Appointment, hindi na-approve. Kontra sa komunista, eh ‘di ginanun ang aking naappoint. So wala tayong magawa)
Pero ako — let it not be said that I did not try during my time to make peace with everybody because that is the job of the President. Dili ko Presidente nga patay-patay, ang ako pagkapresidente na iplastar nako ang akong bayan sa mapayapa, sa akong panahon, unya mao na na ikabilin nako.
(Pero ako — let it not be said that I did not try during my time to make peace with everybody because that is the job of the President. Hindi ako ‘yung Presidente na patay-patay. Ako ‘yung presidente na gustong ayusin ang aking bayan na mapayapa sa panahon ko at ‘yun ang iiwan ko sa inyo.)
Pagkahuman, basin makalimot mo nako tanan, okay lang. Og makuha ko pa ni, kaning MI, MN. Og di ko ni maareglo, delikado gyud ang Mindanao magkagiyera. Karon ug magka-giyera ang atong kaaway amigo nila. Kaning ISIS, gidikitan sa mga terorista, dili ang Moro, dili pud ang mga Muslim.
(Pagkatapos, baka makalimutan ninyo akong lahat, okay lang. Kung makuha ko pa ang MI at MN — kung hindi ko pa ito maayos, delikado na magkagiyera sa Mindanao. Kung magkagiyera, ang ating kaaway, kaibigan nila. Itong ISIS, dinidikitan ang mga terororista, hindi ang Moro at mga Muslim.)
Kaning nagtuo sa — kunwari sa ilang relihiyon and wa’y nahibaw-an. It’s a bankrupt, empty ideology, it’s not a religion. Ang nahibaw-an lang to kill and to destroy. Unya panghambog magmartyr kuno kay inig kamatay niya, ang prize nimo, may 42 ka virgins naa adto sa langit, nagahuwat. Edi ingon nako, di na ko maguwat mamatay. Og virgin pa na ngari, diri ko lang na ihawon. Nganong maghuwat pa man kong y*** ma-martir ko. Kalami anang [inaudible] That’s the truth.
(Itong mga naniniwala sa — kunwari sa kanilang relihiyon at walang alam. It’s a bankrupt, empty ideology, it’s not a religion. Ang alam lang nila is to kill and to destroy. Tapos pinagmamalaki na lang na kung magpapaka-martir ka, may 42 na birhen na naghihintay sa’yo sa langit. Edi sabi ko hindi na ako maghihintay na mamatay.)
‘yan ang totoo. It’s a totally bankrupt — anong klaseng come on ‘yan? You join my religion because when you die as a martyr you… Ang pagka-martyr nimo is just to kill, destroy and nothing else.
So what’s the price? Mao nang kampon nila. ‘Wag ninyo akong lokohin, ang nanay ko mestizo Maranao, ang lola ko Maranao, ang lolo na ko Intsik. ‘Wag ninyo akong lokohin kay pareho tayo puro Moro, ‘wag tayong maglokohan.
Do not give me that s*** story about — Islam-Islam, ginagamit niyo — binabastos ninyo ang Islam. Binabastos ninyo ang relihiyon ng aking mga ninuno, ‘yan ang totoo sa — t**** i**** ‘yan.
Mga Muslim, ‘wag ninyo na akong bolahin. Magkuan-kuan mo diha. Paisog-isog. (Nagtatapang-tapangan kayo diyan.) So ‘yan ang… ‘Yan ang pinuntahan ko dito.
Kamong mga NPA, kung naa mo diri, pamili na mo pag-uli nila kay mag-istorya ta. (Kayong mga NPA, kung nandito kayo, mamili na kayo kasi mag-uusap tayo pag-uwi nila.)
At saka ikaw, Elarde, you pack up your things, you join the trip back to Manila, go to straight to the hospital. I’m going to find out sa orthop — [Naa na ba si kuan, Bong? ‘Tung sa America, si Eddie Boy? (Nandito na ba si ano, Bong? ‘Yung sa America, si Eddie Boy?)] — Ah, eh ‘di ipasok mo muna sa Cardinal Santos tapos i-preliminary para makuha na agad para pagdating ni Eddie Boy, nandyan na lahat. He’s my friend. He’s from Davao but he was a summa cum laude sa UP. Orthopedics.
Ako, makakab-ot na ko niadto di na ko kakab-ot, edi — babae? Maskig unsa kagwapa pareho niya, di na ko kaakbay. [laughter] Wa man ko’y makuha diri sa ulo.[laughter] Diri sa — [laughter] —- bitaw.
(Naaabot ko ‘yan noon pero ngayon hindi. Kahit anong ganda tulad niya, hindi na ko makaakbay. Wala naman akong makukuha dito sa ulo. Dito sa — oo nga.)
But he’s very good. Eddie Boy Lim. Katong central hardware diyan sa… Puro bright ‘yan. Magkapatid ‘yan eh. Puro summa cum laude sa UP. He’s very good. Gusto ko na ma-improve ka para makasali ka ngayong marathon sa New York. Padala kita doon.
Hindi, baka may magawa siya dito sa — metal or something or ano — but he’s very good. I will take care of you. By the way, I released 500 million, huwag ninyong kalimutan ha. Nandyan kay General — ah ni Macario. Siya ang binigyan ko, 500 million for the intervention after the hospitalization sa sundalo. [applause]
Kaya nga ‘yung mga ano — sige kayo pakpak, katagal ko na ibinigay noon, ngayon lang kayo magpakpak.
Tapos ang V. Luna, binigyan ko ng 50 million a month. Ang AFP, 50 million a month to answer for ‘yung mga retirees sa pagkatiguwang (pagtanda) na — diabetes, hypertension.
Kaya nga sana eh makabili sila ng lupa mga sundalo. One or two hectares so muabri ko’g (magbukas) — o sige, ingnon nako (sabihan ko) ang DENR open this area, give it to —
Mag… kuan na lang na… Ana man ang kalipay. Not only soldiers but all government, kanang… Wala’y milyonaryo diri. Except si — kaning mga tisoy, mga Aboitiz. [laughter]
(Ano na lang ‘yan. ‘Yan lang naman ang kaligayahan ng tao. Not only to soldiers but all government, ‘yung… Walang milyonaryo dito. Except itong mga tisoy, mga Aboitiz.)
Sila ma’y — pila’y atong — kayo? Pilay madawat nato? Inig retire ninyo at the age of 56, pila’y madawat ninyo? Magkano ang ma — oh, pagkatapos 56, kabata ninyo.
(Sila ‘yung ano — magkano ba ang ating — kayo? Magkano ‘yung matatanggap natin? Pagretire niyo at the age of 56, magkanong matatanggap niyo? Magkano ang ma — oh, pagkatapos 56, bata pa kayo.)
Lugi kaayo ang gobyerno sa inyo. Kaaga mag-retire, 56, mag-retire. Kadakong gasto nako unya… Mag-retire pa ko. Mura ma’g nag-retire kag high school. Kaya dapat palitan ‘yang batas.
(Lugi ang gobyerno sa inyo. Maagang nagre-retire, 56 nagre-retire. Malaki ang gastos tapos… mag-retire pa ako. Parang nagre-retire ng high school.)
Pag trabaho mo uy. 56 ang y***, kabata pa ninyo. Pila ma’y inyong retirement? The most? Sundalo? Two million? Three million? Four million? Five million? Unya mabuhi ka 56 years old? Ang imong mga anak uban, naa pa sa high school? Labi na tung pala-ana na sundalo? [laughter] Wala pay labot ang ilang mga… Ilang gipabutisan diri nga.
(Magtrabaho nga kayo. 56 ang y***, bata pa ninyo. Magkano ang retirement ninyo? The most? Sundalo? Two million? Three million? Four million? Five million? Tapos mabibuhay ka at 56 years old? Ang iba mong mga anak nasa high school pa? Lalo na ‘yung mga pala-ano na sundalo? Hindi pa kasali ‘yung mga binuntis nila dito.)
Ayan, naa na gani ta, labi na pulis. Utro pud mo. [laughter] Wala ko kakita’g pulis gilubong nga usa ra’y pamilya naghilak. [laughter] T*** i**** mga pulisa mo.
(Lalo na ‘yung mga pulis, isa pa kayo. Wala pa akong nakitang inilibing na pulis na isang pamilya lang ‘yung umiyak. T*** i**** mga pulis kayo.)
“Mayor oh, ako ning mga anak sa iyaha.” “Pila man diay imong asawa?” “Tulo, mayor.” [laughter] P***** i** niyo pulisa. “Asa na man ang pulis karon?” “Tu-a sa punerarya.” “Daobi, [laughter] set him afire.”
(“Mayor oh, ito ang mga anak ko sa kanya.” “Ilan ba ang asawa mo?” “Tatlo, mayor.” P***** i**. “Saan na ‘yung pulis ngayon?” “Nasa punerarya.” “Burn him, set him afire.”)
Ambisyoso ang y*** na… Magkano lang ‘yan? And you get to live for another 10 years. Magkasya ‘yan? I’ll give you five million. I’ll give an estimate if you get to live 10, 15 years. Where will you get the money to — ?
Kaya nga ‘yung sabi ko, ‘yang kampo ninyo, gawain nating Taguig. Sabi ni Dominguez, do not doubt him because si Dominguez, ang father-in-law niya, si Andrew Air Base. Colonel ‘yan sa Air Force. Kaya ‘yang Andrew Air Base sa Zamboanga.
Sabi niya, “Ibigay natin ‘yan, tapos pagawaan ko sila…” Dili pa mo miyembro sa GSIS, gawaan kayo ng inyong financial institution, doon ipasok ‘yung pera. Oh ngayon, bilyon ‘yan.
Hindi ‘yan kasali sa armas, bala. Yearly ‘yan. Dito ‘yan sa national. Ibigay ko sa’yo, ibinigay… ‘Yung una, pinagbili ‘yung Bonifacio. Sabi modernization. I’m not blaming anybody tapos hindi naman. Ito, i-diretso namin sa GSIS.
Ako, wala na ako. Kumpleto na ang aking promise. I promise you walang corruption. P***** i**, huminto talaga kayo. Uupakan ko talaga kayo. Corruption, droga. Hindi matapos ‘yan. When I said destroy, hindi pa tapos.
So ibig sabihin, marami pang sisirain. Marami pang papatayin. Tapos ‘yung makipag-usap ako, gawain ko, I will try my best. So I started to talk to the NPAs, to the communists. I even employed them in my Cabinet to show good faith.
Alam ko nagsama loob ninyo. Well, sabi ko, “hayaan lang.” Hayaan mo muna ninyo ako magdiskarte. Eh trabaho ko ‘yan eh.
Oh nothing happened, and I have to talk to the MI and the MI. Pag hindi, papasok ang IS. Kasi pag giyera na, ayan, your enemy is my friend. Oh ‘di. Eh kung puputok ‘tong Mindanao? Kaya nagwa-warning ako, hindi sabihin na extension.
Ako sinasabi ko sa inyo ngayon, pag ako sumobra sa aking termino, isang araw lang, I am now asking the Armed Forces of the Philippines and the PNP not to allow me or anybody else to mess up with the Constitution. [applause]
Inyong trabaho ‘yan, to protect the Constitution, and to protect the people. Remember it as a solemn duty. Kaya ako ‘pag sumobra, gusto kong mag-diktador, barilin ninyo ako. Hindi ako nagbobola. Dalhin mo ‘yung mga green tip mo, ubusin mo doon sa — kung saan ako nakatindig. Hindi ako nagbibi…
Sus kung alam lang ninyo gaano ako kahirap mag… Hindi mahirap ang trabaho magsige pangasaba (maingay). Ay wala man rin ako magawa kung hindi ako mag-ano, sino man maniwala sa akin? Kaya pag sinabi ko ‘yung mga corrupt, patay ka.
Magbiyahe — lahat ng ahensya may climate change. Climate change. Sige’g climate change. Kada ahensya naay climate change. Hasta ang kanang pagpadagan sa barko. P***** i**** ‘yun, si — sige’g adto’g (punta nang punta) climate change.
Pagkahuman nila og meeting sa climate change, ang bagyo, pagawas pa ning usa, gilubot na ko’g laing bagyo. Wa na hinuon ta papahuwaya anang climate change.
(Pagkatapos nilang mag-meeting sa climate change, ang bagyo, palabas pa lang ‘yung isa, papasok na naman ‘yung isa. Hindi pa tayo pinagpapahinga ng climate change.)
Mubiyahe 12 times, 20 times. Giswerte ka. Libot ka sa kalibutan gabayad ang tao. (Nagbibiyahe 12 times, 20 times. Maswerte ka. Naglilibot ka sa mundo, nagbabayad ang tao.)
Hindi ako papayag diyan. Karami kong pagkukulang, naa pa mo (nandiyan pa kayo). ‘Yan ang ano ko. Pagka madayon ‘yan, matuloy ‘yan, diretso. This year, sabi ko, this — hindi ako ano niyang mga committee-committee. Kaya pag sinabi sa Marawi na maraming committee, ah sabi ko “huwag ‘yan.”
Sabi ko ibigay mo kay General del Rosario. Siya lang. Siya lang ang commander-in-chief. Siya ang bahala doon para isang tao lang ang ano… Ganun rin. ‘Yun si Jagger, pagkatapos niyan, siya ‘yung maghawak ng Marina, ‘yung pinaalis ko kay sige travel.
Jag, baka magbinanggaay nang barko diha ha? Dagko ra ba na. (Jag, baka magkabanggaan ‘yung mga barko diyan ha? Malalaki ‘yan.)
Corruption. Kaya mag-ingon sila nganong naay military? (Nagtatanong sila, bakit mayroong military?)
Ito makinig kayo ha. Wala akong gripe sa bureaucracy, kanang mga empleyado ba. Ang nakadaot ana nila, basta pagsurpass ana, [mag-pahid?] pa diha sa mga position, sige pa na sila pasympathize. Kugihan eh. Very industrious.
‘Pag until such time mag-abot na sila ug supervisory ‘yan, unya tapos murag deputy assistant na gyud sila, dili na na mu-trabaho, di mureport. Adlaw mag balik-balik. Ang mga… unya na pag-abot sa Malacañan. Wala. Tapulan na.
Sabihin mo “Buhata na,” It takes them forever to do it. Di mo? Oh sige magkuha ko ana’g military. Ah, kana, sige. Gwapo sa miltary kay structural unya mabuhat nila ang imong gisugo.
‘Pag gawin mo ‘yan malinis na paggawa, walay corruption, okay. Ihatag nimo’g director. Wa diha, nagkasakit, nibuto ang itlog. [laughter] Unsa na lang ang dahilan. Kaya ‘yan. Gusto ko man sila na ano pero matapulan (tamad) na kasi. Indolence is what… How you would call it. Kapoy pangasaba. Sige na ma’am, ikaw na pud ilis ngari. Wa pa man kaya namalikas? Didto ka.
(‘Pag gawin mo ‘yan malinis na paggawa, walang corruption, okay. Ibigay mo sa director. Wala naman doon, nagkakasakit, pumutok ‘yung ari. [laughter] Kung ano-ano na lang ang dahilan. Kaya ‘yan. Gusto ko sila na ano pero tamad na kasi. Indolence is what… How you would call it. Nakakapagod magmura. Sige na ma’am, ikaw nanaman dito.)
Naa pa ko’y command conference. This is really… Just be careful that anything that enters the camp is a safe one. And of course, just be very careful about kanang hiloan mo pag hindi ma — (‘yung lalasunin kayo pag hindi ma —).
If it’s cheap and if there is a need for refrigeration, we will give it to you. Kasi kung… Pero ako, I do not mind maghimo mo ngari’g palengke nga gamay as long as mutuo lang mo sa security regulation. Wala ko’y problema maghimo mo’g palengke diri. Para akong mga sundalo, dili na mugawas. Unya ang akong iimprove kanang pag gawas na pud sa sundalo ug unsaon nako nga dili maambush. Mao ra man ni akong tuyo diri.
(If it’s cheap and if there is a need for refrigeration, we will give it to you. Kasi kung… Pero ako, I do not mind na gumawa kayo ng palengke as long as sumunod kayo sa security regulation. Wala akong problema kung gumawa kayo ng palengke dito. Para akong mga sundalo, hindi na lalabas. Tapos iiimprove ko pa ‘yung paglabas nanaman ng mga sundalo para hindi sila maambush. ‘Yan lang ang sadya ko dito.)
That’s the only purpose here is to explain to you about this repeated incident just magawas (paglabas) sa sundalo, mamatay. Kaya binibigyan ko kayo lahat ng armas eh. If you think that your life is in danger, shoot. Ako na ang bahala. “Sabi ni Mayor, ‘pag paniwala ko na mamamatay ako…” Unya naay tulo kabok tao sa imong atubangan unya diskumpyado ka, fire. ‘Yun pala, gusto rin mag-sundalo. Magpa-enlist diri. [laughter]
‘Di sabihan mo ako kaagad. Buang ka man uy. Alam mo ganito ‘yan eh. Kamong namuyo sa balay ba sa labas (kayong nakatira sa labas). All you have to do is to take a picture. Mao na’y ipadala, tagaan taka’g — Bong, tagaa’g camera ning wa’y camera. Tignan mo lalo diha sa urban area. File picture ang atubangan. Tan-awa lang. Ana lang nang mga sparrow eh. Mag libot-libot na diha magsige’g ana. Papuntang kanto doon, balik kanto dito. Kunwari magsakay ng jeep pero pag-abot sa unahan ana, munaog, sakay na pud og jeep oh para dili lang mahalata.
Naay uban naa sa tindahan. Basig may diabetes, sigeg inom ug Coke. Sparrow na. Pagtan-aw nimo (pagtingin mo), ready ka na paggawas (lumabas). Tignan mo ‘yung larawan na nakuha mo. Tapos ang usa naa man na nakaistambay (tapos ‘yung isa nandoon naka-istambay). Totoo ‘yan. ‘Yun usa sa kanto sige sigarilyo, makita mo naman ang — tan-awa ngadto (tingnan mo doon) makita mo eh. Palitan tamo ug teles (bilhan ko kayo ng teles)… ‘Yung gagmay lang, tan-awa (‘yung maliit lang, tingnan mo). Ug mura gihapon ang posisyon ana, bantay ka (kung ganun pa rin ang posisyon niya, mag-handa ka).
Binigyan ko man kayo ng armas o kung may Armalite ka, cock mo na. Naka-trigger ka. Huwag ka lang magpa-ano sa likod. ‘Pag nagkamali ‘yan, unahan mo na, sigurado, sparrow ‘yan.
Sa palengke sana, the ideal thing is ug naay (kung merong) mamalengke, “sir, palengke karong adlawa” (sir, palengke ka ngayong araw), magpadala ka ng sundalo sniper. Kung anong oras kayo, stand-by na ‘yan doon.
May makuha talaga ‘yan kay makita nila sundalo may armas na mamalengke, ug naa na (kung nandun na) sila sa crossing, magbunot ka na, pek. Diretso na.
Destroy. I did not say to you “capture”, I said “destroy”. Asa mo ibutang? Diri? (Saan mo ilagay? Dito?) Kamoy mo gwardiya? (Kayo ang magbabantay?)
Jail guard mo. Kay balhin na lang mo sa BJMP ug mao na. (Ilipat ko na lang kayo sa BJMP kung ganun.) Wala man tayong presuhan diri (dito). When I said destroy, destroy. That’s the rule of the war. Mao bitaw (kaya nga) — much as we hate it…
That’s the reason why na ayaw talaga natin ng giyera, ayaw natin ng gulo because we do not want to kill people. Pero p*** ‘pag ganito na, sisirain mo ang bayan ko, just like what I said… When I was mayor, sabi ko, “I’m building a city. I am not soldier, I am not a policeman.
I am building a city. Do not destroy it because I will kill you. I’m building a country, I am the President. I’m building a country that is a para sa Filipino citizen. Do not destroy it by drugs, do not destroy by a revolution because I will destroy you.”
I will not have any second thoughts of just… Wala ‘yang extra, extra… That is a far different theory. I’m thinking of the survival and security of the Filipino people.
Salamat. [applause]
—END—
