Fr. Roberto “Bert” Layson of the Oblates of Mary Immaculate, was parish priest of Jolo, Sulu when Bishop Benjamin de Jesus was gunned down in February 1997.
De Jesus’ murder caused a major crisis in Layson, then 39 years old, and he sought reassignment to a “peaceful” area.
He was assigned to Pikit in North Cotabato, only to find himself in the midst of war between government forces and the Moro Islamic Liberation Front (MILF) 12 days after arriving there.
In the first six years of his 11-year stay in Pikit, Layson experienced war four times and he still remembers to this day how many residents were displaced by the wars in 1997, 2000, 2001 and 2003.
Fr. Roberto Layson, OMI, head of the Inter-Religious Dialogue ministry of the Oblates of Mary Immaculate, says the peace process is the solution, not war. MIndaNews photo by MANMAN DEJETO
Attending to the bakwits (evacuees or internally displaced persons) helped Layson resolve his internal crisis. “When you hear the sound of mothers weeping and children crying in the night in the evacuation centers, you do not anymore ask whether they are Muslims or Christians. Kung naa kay kalooy ya dapat maghimo kag pamaagi nga makatabang sa ilaha. Didto nako na-transcend ang akong mga bias, hatred sa mga igsoon nato na mga Muslim” (You must do something to help them. That’s how I transcended my bias, hatred against our brother Muslims).
During the wars in Pikit, he made his own room as the prayer room for visiting Muslims, and the parish gym became the temporary home to thousands of Muslims who fled the wars.
Today, Layson is among the pillars of inter-religious dialogue, and his being grassroots-based makes his narration of stories of inter-religious relations more powerful.
Layson took a year-long sabbatical in 2008, shortly before the military and MILF clashed anew following the aborted signing of the already initialled Government-MILF Memorandum of Agreement on Ancestral Domain (MOA-AD).
After his sabbatical, Layson was assigned to Kulaman, Sultan Kudarat from 2009 to 2013 and in Datu Piang, Maguindanao in 2013 to 2014, and was back to Pikit in 2014 as head of the OMI’s Inter-Religious Dialogue ministry.
Layson is an author of two books: “In War, the Real Enemy is War Itself” and “Fields of Hope,” an anthology of grassroots-based everyday accounts of inter-religious dialogue.
MindaNews interviewed Fr. Layson at the parish compound in Pikit, North Cotabato on March 13.
Excerpts:
Q. Grabe ang bakwit, 30,000 kasagaran mga bata, mga tigulang pa gyud, mga babae. Magtuyok-tuyok nako didto sa evacuation center unya makita nako ang ilang kasinatian na grabe diay kaayo. Walay makaon ang mga bata, hangtod nga grabe akong kuan ba, na malooy ko sa mga bata atong mga panahona gyud, mga tigulang didto na maghidga lang sa dahon sa saging ilalom sa mga manga-manga lang diha. Mao na …mag uli ko diri sa kumbento, diha lang ko sa akong kwarto maghilak lang gyud ko diha. Maghilak na maghilak. Malooy ko. Didto nako nasinatian na ingon nako diha ya when you hear the sound of mothers weeping and children crying in the night in the evacuation centers, you do not anymore ask whether they are Muslims or Christians. Kung naa kay kalooy ya dapat maghimo kag pamaagi nga makatabang sa ilaha. Didto nako na-transcend ang akong mga bias, hatred sa mga igsoon nato na mga Muslim.
Q. This is the 20th year since you have been assigned here, right?
A. 1997
Q. How many gyera in 20 years?
A. Apat ka gyera ang akong giagian dinhi sulod lang sa six ka tuig kadtong 1997. Rajah Muda, 30,000 ang bakwit. Tapos 2000 all-out war gideklara mismo sa Presidente… 44,000 ang bakwit tapos 2001 na pud mga 24,000 ang bakwit unya 2003 na pud, 45,000.ang bakwit in the span of six years, apat ka gyera akong nasinati atong panahona
Q. But you were also trying to avoid the gyera in Sulu di ba, when you asked for this assignment?
A. Sa Sulu, mao tong gyera-gyera gihapon tong panahona tungod sa mga armadong grupo sa Abu Sayyaf. Actually didto ko gikan kay mao pud tong panahon na gipatay si Bishop Ben de Jesus. Kay kami man kauban ato. Ako man ang parish priest sa Mt. Carmel Cathedral pagpatay sa iyaha February 4, 1997.
Mao tong by June, gibalhin ko dinhi sa Pikit. Pag-abot ko dinhi by June 12, days lang gyera na. Mao tong Rajah Muda nga 30,000 ang bakwit. Diri gagmay pa kaniadto, hangtod nagdagko na, bakwit-bakwit lang gihapon. Mga tigulang, the same faces of people nga nakita nimo
Q. In that span of six years na four gyera, you also saw kining mga bakwit nga pabalik-balik, nang dagko na lang, sige lang gihapon bakwit.
A. Mga tigulang mao lang gihapon
Q. Since 1997, Ramos, Erap, Arryo, Aquino and Duterte ika lima na na administration .
A. 1997 nagsugod ang ceasefire.
Q, Five administrations na … after five administrations nga naa ka diri sa Pikit, hopeful ka ba sa …. what are your hopes and fears diri sa current administration in terms of finally bringing peace …
A. So far, I’m very hopeful nga makab-ot nato ang tinuod na kalinaw gyud, human sa nilabay nga mga tuig na sigi lag gyera-gyera, tungod sa bag-ong administration karon. Di lang Presidente, daghan na pud ang nagsuporta gayud sa uban niyang mga opisyal bisan ang mga gobernador gani naga support na gid diha sa peace process kay kana lagi, walay katapusan ang gyera … so I’m very hopeful na ang Presidente karon, taga Mindanao, unya naa pud siya nga blood niya nga Muslim kay iyang nanay Maranao man to unya kasabot siya sa history sa Mindanao. Mao na ingon niya ang gyera dinhi, dili solusyon.. mao na i-pursue gihapon niya ang peace process nga naa nay pagsinabtanay para naa na tinuod na kalinaw kay mao na iyang giingon gid ya tapos gi observe gihapon nila ang ceasefire…
Wala na diri ya ang gyera-gyera, wala nay violations na nahitabo sa mga area nato sa MILF ug sa military so mao nang ako very hopeful ko nga mahitabo na siya kay nakasabot sila ya. Mao ingon nako kaniadto, one source of bias is ignorance. Kini ya taga Mindanao kasabot na siya sa history sa Mindanao mao na iyang giingon tapos mga myembro sa panel niya Jess Dureza, kasabot na pud na sya, si Irene Santiago ug uban pa….
Peace process gyud ang solusyon, dili tong gyera-gyera kay walay katapusan so mao na .. ang gipanghimo karon sa administration. Ceasefire pa rin and then peace process pa rin … tapos gi-enlarge niya na para collaborative effort siya dili lang MILF — (MNLF) Sema faction, Misuari … para man ni tibuok Bangsamoro..
Fr. Roberto Layson, OMI, iis one of the pillars of inter-religious dialogue in Mindanao, MIndaNews photo by MANMAN DEJETO
Q. You are based in Pikit, a predominantly Moro ara. All these years, in the last two decades. may nakita ka bang dakong difference from 20 years ago to karon in terms of dialogue, sa peace process, sa mga bakwit?
A. Oo. Lipay ang mga tao .. naga adto sa Camp Rajah Muda, sa Bulol, kanang mga tao kanidadto, gyera-gyera, mao nang binakwitay. Abi ninyo, lipay ang mga tao sa mga mastorya namo kay naa na na sila’y balay nga nindot na, mga semento, ilang mga balay unya kaniadto kubo-kubo lang kay di sila magtukod og nindot na balay kay mabungkag lang man gihapon magbomba-bomba didto, ma-mortar lang man gihapon. Karon mga sementado ang mga balay tapos may kuryente na didto naa na silay mga TV, naa nay refrigerator.
Q. Diay ba? Sementado na ang ubang mga balay?
A. Mao nang nalipay .. mi ba kay dako na ang kabag-ohan. Buot pasabot, naa silay pagtuo sa peace process, na ang ceasefire ginasunod na sa duha ka grupo… tapos may mga project na didto ang irrigation, gipasulod na didto na sa ilahang area kanang Malmar ba kaniadto ihunong na man unta na pero kita pa nang nag-endorse na ipadayon na kay dako matabang sa mga tao nga walay regular income diha sa Ligawasan Marsh..
Q. So karon ang ginasulti ninyo is in the area sa una nga … number 1 nga nagabakwit pirmi.. maka-build na sila karon og medyo semi-permanent nga structures kay dugay dugay na walay gubot?
A. Oo. Didto ko sa ilang mga balay. Mga semento … Didto mi nakabisita usahay mag-offer sila meryenda pa gani, mga Muslim didto mga mga igsoon nato ‘meryenda, Father, meryenda.’ Tapos mga eskwelahan, naa nay mga high school .. building didto gipangtukod. In fact karon na pud gani magkuna didto sa kabasalan unya diha sa Gligli, diha na banda high school na pud ya na sa Japan .. nga tabang diri gihapon sa (Japanese) Embassy. Mao nang daghan nagatabang sa atoa ba kay murag kuan na sila ya na wala natong gubot-gubot lang pirmi ya. Mao na ingon nako ya kung naay tinuod na kalinaw daghan motabang sa atoa diri.
Q. Ang mga bata Pads, in terms of school kay di ba sa una maundang pirmi?
A. Lisod gani sila.. tapos ang uban ana, wala ka school didto, diri sila adto sa poblacion, layo kaayo, mao nang sige absent. Karon, may mga eskwelahan na, may mga high school. Nalipay gani ang mga bata kay di sila magpalya mga ginikanan pud gipaskwela na nila
Q. So naa na gyud compared sa una
A. Compared sa una nga wala gyud.
Q. nga dili kaabot og high school
A. Rajah Muda naa nay high school. Didto mi. Ang usa nato nga gitabangan didto … kadtong panahon sa gyera 2003 nga ingon sa tatay pag adto nako didto, ‘Father ikaw Father.. nagdala sa amin ni Nanay sa Kidapawan noong hatingabi noong panahon ng kaguluhan 2003 kasi manganganak man siya Father. Father yung anak ko ga-graduate na, Father, ng Elementary, first honor.’
Tapos niaging adlaw nagbisita ko kay naay seminarians diri (gidala nako) ingon tung Tatay, ‘Father, first honor gihapon na, Father .. sa first year’ so ingon nako basi matabang na nato later sa .. college
Q. Scholarship
A. Oo. Mga nag-eskwela na diri sila… gipangtabangan na sila mao nang nindot na nahitabo nga dakong kabag-ohan diri. Tapos mga gipanhimo nato na mga culture of peace, mga peace dialogue, mga joint celebrations nila. Duyog Ramadan, Duyog Pasko, Duyog Samayaan, ang MILF didto, mga police didto, mga barangay ofificals didto pud, mga teachers, estudyante.
Q. Ibalik nako sa 1997 kay murag timing kaayo nga 20 years. I remember sa imong gipangsulat sa una medyo depressed ka anang panahona kay namatay si Bishop Ben de Jesus unya murag you were beginning to question nganong ingon ani man ning mga Moro di ba? Murag naa na kay mga doubts anang panahona
A. Yes.
Q. That’s why you sought another assignment and you wanted a ‘peaceful’ area pero pag-abot nimo diri, 12 days later, and you were serving and are serving a predominantly Moro area — giunsa nimo pag overcome ang imohang personal struggles kanang panahona?
A. Grabe ang bakwit, 30,000 kasagaran mga bata, mga tigulang pa gyud, mga babae. Magtuyok-tuyok nako didto sa evacuation center unya makita nako ang ilang kasinatian na grabe diay kaayo. Walay makaon ang mga bata, hangtod nga grabe akong kuan ba, na malooy ko sa mga bata atong mga panahona gyud, mga tigulang didto na maghidga lang sa dahon sa saging ilalom sa mga manga-manga lang diha. Mao na …mag uli ko diri sa kumbento, diha lang ko sa akong kwarto maghilak lang gyud ko diha. Maghilak na maghilak. Malooy ko. Didto nako nasinatian na ingon nako diha ya when you hear the sound of mothers weeping and children crying in the night in the evacuation centers, you do not anymore ask whether they are Muslims or Christians. Kung naa kay kalooy ya dapat maghimo kag pamaagi nga makatabang sa ilaha. Didto nako na-transcend ang akong mga bias, hatred sa mga igsoon nato na mga Muslim.
Q. Was it a long struggle or na-hasten to kay sunod-sunod ang gyera anang panahona?
A. Oo. Didto na siya nagsugod sa actual experience sa mga bakwit na kalooy kaayo. Didto nako madumduman si Bishop Ben nga ana siya, ang iya gid pagpangga sa mga tao ya na mao tong gipamalandungan nako nga ingon ani man gyud to si Bishop Ben, nga iyang pagpangga sa mga tao, na humanity… naka-inspire pud nako si Bishop Ben na usahay abi nimo, mag-adto ko sa evacuation center, ga drive ko ato, pag uli diri, kahilak lang gihapon ko nag drive kay malooy ko sa bakwit didto nga kapanghilak lang gyud. Mao tong atong gipanghimo dinhi na magtabang sa mga bakwiter, sa mga Muslim. Didto nako na-recover ang akong spirituality
Q. Pero diha pud ka nga medyo matiman-an nako, the first time we met you, medyo wary ka sa media. Murag naa kay distansya ba kay naa pud kay mga hinanakit
A. Mao kay usahay ang mga report lahi-lahi lang. Usahay madunggan nimo sa radio, sa TV lang makita nimo gyera-gyera lang sa mga rebelde ug sa mga sundalo. … dili nila mabutang didto ang panghitabo sa evacuation center grabe kaayo ang suffering sa evacuation center ya tapos mao tong kuan kaniadto kamo to nga inyohang gi-publish .. ang mga balita diri na nakabalo na mao to silang Ambassador Dee nanganhi diri, nagdala’g tambal ug mga nurses kay didto nila nabal-an. Sa ubang medya wala gyud ba. Makita nako. unsa man ni, ang gyera .. dili lang sa battlefield ang gyera, sa evacuation center gihapon mas daghan gani nangamatay na civilian. Mao tong dako natabang sa inyo mga effort.
Q. Mao tong ginasulti nimo na invisible ug visible costs of war. Pwede nimo for those na dili kaayo kasabot ana Pads, isulti unsa para sa imo ning invisible and visible costs of war?
A. Kadto na ang visible cost of war ya kadtong makita nimo na mga balay na mabungkag, ang mga tanoman nila diha .. wasak na, ang uban pa diha mangamatay pero isa ya ka epekto sa gyera. Ang invisible kanang kasuko, kalagot, hatred, bias mo tungod kay kuan man ang gyera, divisive siya, pag Christian ka modapig ka sa sundalo na mga gobyerno, pag Muslim ka modapig ka sa MILF ra pud na imo ra sad mga kauban ya.
Usahay mga pari, usahay mga Ustadz, ingon nako mao naay bias, mga hatred siya mao ni ya na .. dapat ma repair pud na siya. Mao nay gitawag ang ginahimo nato karon, horizontal peace process. Ingon nako na maski naa nay kasabutan ang gobyerno ug MILF sa vertical peace process, still dili nato makab-ot ang tinuod na kalinaw kung sa atong kasing kasing naa lang gihapon ang kasuko, pagdumot ug kalagot tungod sa atong kasinatian, mao ni ang horizontal peace process, vertical peace process. Horizontal peace process ang atong tabang na iya sa gobyerno sa vertical peace sa mga ginpanghimo.
Q. I think all out war to, 2000, dilemma ninyo kay ang inyong parishioners pud naay mga hinanakit sa inyoha kay nganong tabangan ang mga Muslim na magbakwit. Giunsa ninyo pag handle to nila Fr. Jon?
A. Mao man ingon nako tong .. the most painful part of my experience is dili tong tunga sa gabii maghakot mig bakwit sa evacuation center, sa Ligawasan Marsh, kay mag-gyera na pud. Delikado to ha tunga sa gabii. Hapit na mag gyera-gyera kay naay mga sundalo, mga rebelde didto maghakotay og mga bakwit kay para ma safe lang sila. All-out war nag declare si President (Erap).
Pero ingon nako dili na the most painful part of my experience. Ingon nako ya ang pinakasakit sa akong kasinatian kadtong when people, sometimes your own, let you feel that what you are doing is wrong. Gi-criticize ko ato sa ubang mga Christians, sa ubang mga pari, sa gipanghimo nato pero atong gipanghimo ya, girespeto sa sundalo, girespeto sa mga MILF, Moro. Kadto ra ya. Ang uban, wala nakasabot. Mao na atong gipanghimo kaniadto, na after that, naghimo tag mga seminar na gitawag nato nga intra-religious dialogue seminar para masabtan nila. Mao nang gatuyok-tuyok ta karon sa tibuok Diocese explain sa mga parokyano mao nang gipanghimo sa Pikit na nasabtan na nila because one source of bias is ignorance.
Wala sila kasabot unsa ning gyera-gyera, unsang mission sa simbahan na dapat part man ni sa kalinaw na atong gina..
Q. Pero dili lang man intra-religious imong ginatan-aw. Di ba inter-religious man pud imong ministry?
A. Oo. Mao nang objective niya na .. masabtan sa mga Christian na … part ni sa misyon ang kalinaw, nga ang maayong relasyon sa Christian, Muslim ug Lumad dinhi mao na ang inter-religious dialogue na part na sa atong ginahimo gihapon sa mixed communities like Midsayap, sa Aleosan. Very, very positive ang ilahang mga feedback sa mga seminar na atong gipanghatag.
Diri sa Fort Pikit pista diha sa Christians, ang barangay nag-prepare pud, mga Muslim ang mga officer diha nag prepare pud sila mga pagkaon (para sa) Duyog Pasko, mga MILF didto pud. Mga estudyante didto pud sila nagtabang-tabang. Mao ning horizontal peace process na atong ginapanghimo. Nasabtan na nila karon sa mga Christians
Q. I-compare nimo sa 20 years ago when you first came here, and 2017, ang sa Pikit lang na experience, dako na ba kaayo nga difference ang 20 years of intra-religious and inter-religious dialogues?
A. Ay, dako na kaayo ya. Una wala nay gyera-gyera diri na dagko… Kung naa man, mga criminalities lang tapos kana diri magpista diri, sila Mayor naa diri, mga Muslim ya sa mga barangay na uban, ginaimbita nila mga Muslim gid ya. So dako na ang kabag-ohan kay murag nabalik na tong kaagi daw nila na nindot ang relasyon sa Christian-Muslim kaniadto. Nadaot lang sa panhon sa martial law nga naana lagi tungod atong mga Blackshirts, Ilaga, Barracuda na mga grupo kaniadto, sibilyan-sibilyan ba. Mao na dako diri ang kabag-ohan kay nabalik na..
Q. Speaking of mga Ilaga, di ba naa man pud kay gihimo na 2000 na zone of peace, Spaces for Peace, kadtong GiNaPaLaDTaKa?
A. 2001. Mao kadto siyang mga lugar diha gyerahan man to, kalooy sa mga bakwit, dili kauli. Mao to ang idea to gikan to kay Ambassador Dee kaniadto, retired sa Vatican, nga nagtabang dinhi sa atoa gkan sa Manila. Nagtabang sa atoa diri kay naa sila pagpangga sa atoa ya. Dili man siya taga Mindanao (pero) gusto niya ma-declare na peace zone. Ga gyera-gyera pa to, mao to ato gihimo. Abi nimo niadto pa ko diha sa Ligawasan Marsh sa Camp Rajah Muda para lang mastorya didto ang political officer (sa MILF) nga pwede ba kaning barangay madeklara nga peace zone na, dili na mag gyera-gyera mo dinha malooy mo sa mga tao para makabalik na sila didto. Abi nimo, dili pa siya nag-ingon kinahangalan Central Committee pa ni, gyera pa man to wala pa may ceasefire. After one week, nipadala siyag (mensahe) diri na nisugot na ang Central Committee tapos ang MILF, tapos ang military na pud ya gi-negotiate ni Ambassador Dee, mao tong nisugot sila didto mao tong Nalapaan, ang unang natukod na peace zone. Wala nay gyera-gyera dinha tapos sunod na pud na barangay, kadto nang Panicupan na pud, 2001 and then 2004 lima na pud, na seven na sila amo nang GiNaPaLaDTaKa (Ginatilan, Nalapaan, Panicupan, Lagundi, Dalengaoen, Takepan, and Kalakakan). Anang lugara … wala nay gyera sa MILF ug sa military
Q. Padayon ba gihapon ang kadtong ginahimo nila sa una karon?
A. Oo. Wala nay gyera dira tapos naa silay mga grupo diha interfaith council nila. Usahay naay mga problema ginastorya na nila tapos kadto lagi ang Duyog Samayaan, Duyog Pasko, Duyog Ramadan. Ginahimo gihapon nila ya sa ubang barangay gihapon, tapos wala na may gyera sila-sila.
Q. Kining sa GiNaPaLaDTaKa, kini man tong naapektohan sa mga Ilaga ug Barracuda anang panahona no? Nasabtan na pud nila kadto nga bitter period sa atong history?
A. Oo.
Q. Unya na pwede man diay na ma address to na problema.
A Part man na siya sa culture of peace seminar. Three days man na siya. Kanang history of Mindanao, wala gyud na kabalo ang kasagaran labi na kitang mga Kristiyano sa unsa nang history sa Mindanao, nganong naay conflict diri. Usa na siya sa part na atong ginahatag, apil na siya. Mao na siya ingon nako nga bias is ignorance. Wala sila kabalo, mao tong daghan na part ginahatag nato sa tibuok na Diocese na didto nila nasabtan diay. ‘Karon lang namo nasabtan, Father.’ Mao na siya bisan sa military kaniadto, mao nang ginahatag nato didto pud nila nasabtan na wala sila kabalo.. muingon sila ‘ngayon lang namin to nalaman, Father.’
Q. Kay ma-assign sila, wala man silay briefing.
A. Wala sila kabalo gyud sa mga panghitabo diri, sa historical injustices. Di kasi nakalagay sa curriculum yan sa eskwelahan kaya nga..
Q. Kining sa imong libro ngano ang imong gi-title sa imong libro “In war, the real enemy is war itself”
A. Kay sa gyera-gyera malooy ko sa mga sibilyan, malooy pud ko sa mga rebelde, malooy pud ko sa mga sundalo kay mastroya nako na sila, imagine ba, bisan sundalo mastorya nako maghilak. Tao lang gihapon sila. Mga rebelde mastorya nato, naa gihapon siyaly kalooy so mao na ako ya, in war the real enemy is war itself. It’s not a rebel, its not a soldier ya. Ingon nako, in war there are no winners, only losers, both combatants and non-combatants alike.
Mao na atong ginapanghimo nga dili siya maayo na approach sa pagsulbad sa problema.
Q. Balik ta karon sa Duterte administration … Naa pay pending sa MNLF agreement na wala pa na implement fully. Sa MILF, kinahanglan pa magmugna Bangsamoro Basic Law. Naay mga fears pud … kay naa man pud federalism, nga basin matabunan BBL. Sa tan-aw ba nimo kay kini ginapangutana pud namo ni sa uban unsay dapat mauna kay two tracks man ning ang approach to peace -federalism and BBL or enabling law. Sa tan-aw nimo unsay dapat mauna? Ang BBL? Pwede ba siyang complementary pwede ba siyang sabay?
A. Actually siya napirmahan naman gud nila sa Malacanang ang kadtong CAB tapos kadtong BBL nga i-improve na lang ya para mao tong unahon sa pag implementar kay napirmahan naman, mekanismo na lang para maimplementa kay ang federalism dugay pa na na proseso kay grabe pa na consultation, tibuok naman nasud kini ya. Dali ra man ni Bangsamoro area … actually kung maimplement siyag tarong ya murag mahimo pa nang model gani sa federalism na. O nindot man diay ni siya, mao nahitabo ya so kung ako iya pangutan-on mas maayo katong napirmahan mao usa tong kuanon niya, iyang i-endorse para maimplementar na niya dali ra kay sa federalism dugay pa proseso eh kay tibuok nasud man gid ang apektado.
Q. Pads, unsa imong ginasulti sa mga .. seminarista kintanay or kanang bag-ong ordain nga pari in terms of being a a Catholic priest in a predominantly Moro area. Unsay tambag nimo usually ginahatag sa ilaha?
A. I-promote gyud interfaith dialogue … so that we can achieve peace kay ang Archdiocese sa Cotabato 60% Christian, 40% Muslim ug Lumad covering three provinces unya mga mixed community na diha nga dili maayo ang relasyon tungod sa panghitabo sa kagahapon. Mao na ato gina-promote na pwede man diay Pikit, Aleosan, Midsayap — very positive ang ilang mga feedback sa mga Christian-Muslim didto nga nalipay gani sila nga naay naga initiate. Kaniadto ya wala man gyud so mao na atong ginapasabot sa ilaha kay ang tumong niani niya, kalinaw gyud nga naa diha ang maayong relasyon ug panag-inigsoonay sa mga Kristiyano ug Muslim kay usa lang man gihapon ta ka lahi diri ya.
Q. Sa tan-aw nimo mas may possibility karon nga administration nga ma-implement na gyud ning agreements?
A. Ako hopeful ko tungod sa .. daghan na ang naga suporta karon tapos ang sa panel pud, very supportive sila tapos padayon ang information drive nga ginahimo pud sa panel ron sa ubang sector kay mao na ingon kaniadto ya, ‘if you want to make peace happen don’t talk to your friends, talk to your enemies.’ Karon di lang ing-ana. ‘If you want to make peace happen talk to your enemies, talk also to your friends.’ Mao gyud na siya para masabtan nila. Different levels na adbokasiya na ginahimo nila karon importante na siya.
But if you don’t promote it, people will not know it, people will not buy it. Mao na atong ginahimo nga advocacy gid very important mao na ginadawat nato. Imagine mo ha, international, national, local na mga kuan sigi lang bisan kapoy kaayo syempre promotion ka mogasto man gyud ka time nimo mo-promote … para mabal-an sa mga tao. Mao na atong gipanghimo ron mao tong libro na atong gipanghimo na ‘Fields of Hope,’ mga positive stories daghan nang interesado na sila kay puro ra man negative ilang nadunggan kay ang ato ya positive naman na mga stories, good news … di lang pirmi bad news.
[Peace Talk is a series of conversations on the Bangsamoro Peace Process with leaders from civil society, government and revolutionary fronts. Interviews with residents in conflict-affected areas in the Bangsamoro are in multimedia format]
