DAKBAYAN SA DABAW (MindaNews/ 14 Hulyo)–Sa rekord sa mga Katsilang paring Recoleto nga nagmisyon sa Karaang Caraga sa mga tuig 1660-1670, ilang nahinabo ang uska “nasyon” nga ilang gitawag og Tagabalooy (Tagabalooyes o Tagabaloyes). Ang sentro sa misyon sa mga Recoleto nahimutang sa Bislig nga naglangkob usab sa Hinatuan (ang duha karon sakop sa Surigao del Sur), Cateel, Baganga, ug Caraga (karon sakop sa Davao Oriental). Kining mga Tagabalooy gitawag og Tagabalooy kay nagpuyo sa mga kabukiran nga gitawag og Balooy dinhang dapita.
Kinsa man ning mga Tagabalooy nga karong panahona dili na man igdungog? Naintriga kaayo ko niining tribuha tungod sa pagdeskrayb kanila sa mga pari. Sumala pa nila, ang mga Tagabalooy kuno “maanad, malinawon, masunoron, ug kaalyado sa mga Kristiyano batok sa mga Moro. Kining rasaha tambokon, maayong pagkabuhat, maisog ug kusgan. Maayo silag salabotan ug may pagkakugihan. Matinud-anon sila sa mga kasabotan ug makanunayon sa ilang mga saad.”
Ug mao ni ang labing makaintriga sa mga Tagabalooy: Nag-ingon sila nga sila kaliwat kuno sa mga Hapon! Nga nakapareho nilag pamanit, panagway, ug pamatasan! Wala ra bay objeksyon ang mga paring Katsila sa maong pag-angkon sa mga Tagabalooy.
Dugang deskripsyon pa mahitungod sa mga Tagabalooy: Sibilisado kuno ang ilang panginabuhi. Ang uska banay, bisag unsa kadako, nagpuyo lang sa uska balay nga bahinon ngadto sa matag pamilya. Kining balay taas kaayo gikan sa yuta, ug maabot lamang pinaagi sa uska hagdan nga tangtangon kon naa nas taas ang tanang sakop sa banay. Sa maong paagi, hilwas sila sa ilang mga kaaway. Daghang mga Tagabalooy nagpuyo duol sa mga Kristiyano. Magduawan sila sa usag-usa.
Kinsa man ang kaliwat sa mga Tagabalooy karon? Kay sa mga tuig 1660 ugod, ang mga Tagabalooy natala na sa mga Katsila nga usa sa mga grupo sa tawo sa Mindanaw. Kaubang natala mao ang Caragas, Butuans, Cagayans, Dapitans, Mindanaos (Magindanaws), Malanaws, Manobos, Lutaws (mao ni sila ang mga Badjao ug Sama).
Sa mapa sa mga tuig 1740 nga gihimo sa Heswitang pari nga si Murillo Velarde, iyang gibutang ang Tagabaloyes sa kabukiran sa Bislig ug Caraga.
Kon mao, dili kaha sakop sa mga Mandaya o Kamayo ang Tagabalooy? Kay sa akong pagsabot, ang mga tawo karon dinhang dapita mga Mandaya o Kamayo man. Pero kamatikdan nga wala matala ang mga Mandaya sa mga Katsila sa mga tuig 1660. Ang usa pa nako ka obserbasyon, kining mga tawong ginganlag Caraga mao man ang mga tawong nagpuyo dihas baybayon sa Surigao ug Davao Oriental. Buot ipasabot, kining mga Caraga mao karon ang mga Mandaya o Kamayo. Pero ang mga Tagabalooy gipanaglahi man sa mga Katsila gikan sa mga Caraga ug Manobo nga mga silingan sa Tagabalooy? Sayang ug wala giila sa mga Katsilang pari ang sinultian sa Tagabalooy. Pananglit, kon pareho ba silag sinultian sa mga Caraga o Manobo?
Ang kinaulahiang impormasyon nga akong nasubay sa mga Tagabalooy mao ang report sa paring Franciscan nga si Juan Francisco de San Antonio sa mga tuig 1740. Matod pa niya, ang mga Tagabalooy nagapaitom lang gihapon sa ilang mga ngipon. Pero ang ilang katahom, kapution sa panit, ug lindog sa ilang mga nawong makailad gyod, ug masaypan nimo silang mga Katsila kon tak-opan nila ang ilang baba ug dili makita ang ilang itom nga ngipon.
Dili ka ba malipong aning mga Tagabalooy? Niadtong mga 1660 dagway silag Hapon. Sa 1740, dagway silag Katsila.
(Kon dagway silag Katsila, posibleng sila ning gitawag karon og Manurigaw, mga Mandaya nga Katsilag dagway dihas kabukiran sa New Bataan ug Manurigaw River?)
Anyway, sa mga tuig 1740 kining mga Tagabalooy tigbayad og tinuig nga tributo kon buhis ngadto sa mga Katsila. Ang ilang buhis mao ang tela nga guinaras ug medrinaques nga ginama sa abaka. Gawas niini nga detalye, wala na koy makuhang ubang impormasyon mahitungod sa mga Tagabalooy. Ang rekord sa mga Katsila sa mga tuig 1800 wala na maghisgot sa mga Tagabalooy.
Angay lang klarohon nga kining mga Tagabalooy lahi sa mga Tagabelies, Tagabili, o Tagabulu (karon mas ilado sa bansag nga Tboli nga makita sa mga probinsya sa South Cotabato ug Sarangani.) Gisaksak-sinagol man ugod kining mga ngalana sa ubang libro. Sakto ang mapa ni Murillo Velarde nga nagbutang sa mga Tagabalooy sa heneral nga direksyon sa kabukiran sa Bislig ug Caraga tungod kay niadtong panahona (1600-1800) mao ra man ni ang naabot sa otoridad sa Espanya. Wala pa gani sila makaabot sa Cape San Agustin, samot na sa Golpo sa Dabaw ug Sarangani.
Gani, huyang pa ang kontrol sa mga Katsila sa kabaybayonan sa Surigao ug Caraga nianang panahona. Niadtong 1754, gisulong ug gisunog sa kapin uska libong Moro ang kuta sa mga Katsila sa Tandag. Nailog usab sa mga Moro ang Cateel, Caraga, Baganga, Bislig, Hinatuan, Lianga, Marihatag, ug Tago. Pero lain na sab na nga hisgotanan.
(Ang “Bisag Unsa” regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-email si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)