Usa ka semana na ang niagi sukad nahuman ang Semana sa Kalinaw sa Mindanao. Sa mga pundok nga aktibo sa pagpahigayon og mga kalihokan aning maong Week of Peace, karong mga adlawa ang paghimo sab sa ilang mga ebalwasyon. Unta dili lang ang mga gihimong mga aktibidades sa lokal nga lugar ang balik-lantawon, kondili ang pangkinatibuk-an nga nahitabo sa tibuok Mindanao. Kana, siempre kutob sa masayran kay tinuod daw lisod mahibaloan unsa man ang nangahitabo sa lain laing mga dapit niining miaging Peace Week.
Ubay-ubay sab ang mga peace advocates nga akong nahimamat sa wala pa ang maong semana, samtang gisaulog ang Semana sa Kalinaw ug aning miaging semana human sa maong pagsaulog. Ang akong mga na-istorya mga taga-Lanao, Cotabato, Davao ug Surigao. Tungod sa kalayo sa Zamboanga, Basilan ug Jolo, pinisik na lang sa mga balita ang niabot. Wala sab koy nadunggan nga mga gihimo gawas sa Mindanao, kay pananglit sa Manila duna man say mga grupo – apil na mga eskuelahan – nga moduyog-ambit sa pagsaulog sa Peace Week sa niaging mga tuig.
Sa pagpaminaw sa ikasulti sa akong nahimamat nga mga peace advocates ug mga naa sa natad sa inter-faith dialogue (o ang pakigsandurot uban sa mga lahi og relihiyon sama sa atong mga kaigsoonan’g Muslim), nagkadaiya ang mga opinyon sa ilang pagbalik-lantaw sa mga gihimo tali sa mga katuyoan sa Peace Week. Samtang duna may pipila nga nalipay sa maong mga gihimong kalihokan, duna say wala kaayo mahimuot. Kadtong nalipay, nagkanayon nga maayo na lang kay napadayon kining maong pagsaulog kas-a sa kada tuig. Nga sa pagkahilabay sa sobra dekada na nga katuigan, buhi pa ang diwa sa pagpahigayon sa Mindanao Week of Peace sa tibuok Mindanao.
Apan mas daghan ang dunay ikasaway sa pagsaulog sa Peace Week karong tuiga labina kung itandi kini siya sa nilabay nga mga tuig labina sa pagsugod ani hangtud sa tunga-tunga sa mga tuig sa 2000. Gawas sa mga siyudad sa Zamboanga ug sa Cotabato, daw hinay ang pagpahigayon sa mga kalihokan, ug tataw nga kulang kaayo ang coordinasyon sa nagkalain-laing pundok nga ni-apil sa maong kasaulogan. Klaro kini kaayo sa mga lugar sama sa Davao nga nagsanta-iya ang mga nagkalain-laing pundok apil na ang mga eskuelahan ug mga NGOs. Walay klarong coordinating group nga gimugna aron sa paglambigit sa nagkalain-laing mga aktibidades aron mas daku ang impact niini sa katawhan. Hinay kaayo ang national ug lokal nga media coverage bahin sa mga kalihokan tali sa Peace Week tungod kay wala sab sila nadasig sa kamenos sa mga gihimo sa panggamhanan ug ang civil society nga mga pundok.
Unsa kahay mga nagpahipi sa pagkahinay sa duso sa Peace Week karong tuiga? Nganong morag nabahaw na man kining ideya nga himoon ang maong semana sa Kalinaw? Nganong daw wala na kaayo lamii ang kadtong interesado kaniadto aron mahimo gihapon sila nga kabahin sa mga kalihokan? Ngano man nga imbis mo-uswag ang maong kalihokan, daw nios-os man ang duso niini sa daghang dapit sa Mindanao? Nganong hinay sab ang pag-pakaylap sa media sa mga nahitabo sulod sa Peace Week?
Posible’ng pipila ka rason ang mapunting aron masabtan ngano nga daw nabahaw na man ang Peace Week. Usa siguro niini kining kulturanhong kinaiya nato nga gitawag og ningas-cogon sa Tinagalog pa. Buot ipasabot nga ang atong interes sa usa ka butang parehas sa kalayo sa cogon; kusog lang sa pagsugod, daling modilaab apan dali ra sang mohinay ang siga hangtud mapalong na kini. Apan nganong wala man sab ta makapangita og pamaagi nga atbangon kining ningas-cogon aron molahutay gayod ang atong pagpa-uswag sa kasaulogan sa Peace Week?
Lain pa siguro nga hinungdan tungod kay daghang mga pagbati ang nasilo sa nahitabo human adtong pagkahapla sa peace talks sa Agosto 2008 kay wala maka-angay ang daghang Pilipino sa Memo of Agreement tali sa Ancestral Domain (MOA-AD) nga maoy dokumento nga gisugyot sa GRP ug MILF. Nasayod ko nga daghang mga peace advocates sa mga civil society organizations ang nawad-an og kadasig dihang ilang nakita ang kadaghan sa mga tawo nga nikuyog sa mga politiko nga nag-martsa aron ipadayag ang ilang pagsupak sa MOA-AD. Posible nga daghan kanila ang wala pa kabangon sa pagkahapla sa ilang kadasig. Busa niining mga Peace Week gikan sa 2009, wala na kaayo sila mag-apil-apil sa maong kasaulogan sa Kalinaw.
Dili ba sab kaha nga ang tigpasiugda niini sa tibuok Mindanao, nga mao ang Bishops-Ulama Forum, wala sab kapangita og mas epektibong paagi aron maplano ug mapahigayon ang Mindanao-wide nga mga kalihokan ug nagsalig lang gayod sa mga local nga mga inisyatibo? Gani mismo sa ilang tagsa-tagsa ka mga lugar, wala sab silay igong namugna nga pamaagi sa pagkutay sa nagkalain-laing pundok aron mas klaro ang kolaborasyon sa tanan nga buot mahimong kabahin sa Peace Week.
Wala man sab siguro ta’y igong kapasikaran nganong maghangad ta sa Bishops-Ulama Forum nga maoy mangulo dili lang sa pulong kondili sa buhat kung hisgutan ang pag-organisa sa Mindanao-wide nga Week of Peace! Forum man lang sila, dili man sila usa ka organisasyon nga dunay hugot nga pakigsandurot sa nagkalain-laing pundok sa tibuok Mindanao. Tinuod daghan ang ilang binayran nga mga staff, pero unsaon man nimo ang daghang mga lumilihok kung wala may gahatag nilag igong direksyon sa unsay angay buhaton pag-abot sa maong Peace Week?
Daghan man unta ang mga NGOs ug mga pundok sa simbahan nga dunay kasibot nga himoong malampuson ang Week of Peace aron duna kini malahutayong epekto. Apan nganong lisod man silang tapukon aron dunay klarong koordinasyon? Nganong hangtud karon wala may mga pangulo ug lumilihok aning maong nagkadaiyang pundok nga maningkamot nga dunay kolaborasyon sa tanang naa sa CSOs sa Mindanao? Ingon ba gayod niana kalisod ang pagpaningkamot nga magtinabangay, imbis nga magkumpetensiyanay o magsanta-iyahay?
Angay man natong ikalipay nga naa pa baya gayod ang inisyatiba sa mga CSOs hangtud karon. Sa siyudad sa Zamboanga diin nagsugod ang tanan, klaro pa gayod ang duso sa mga peace advocates didto tali sa Mindanao Wee
k of Peace. Makagana kaayo ang ilang mga gipanghimo hangtud karon. Sa Davao, makatandog ang gihimo sa mga naa sa eskwelahan nga ilang gidasig ang ilang mga estudyante nga magmugna og mga kalihokan duyog sa mga tumong aning Semana sa Kalinaw.
Kini mao ang nakapadasig kanako niining tuiga samtang naa ko sa Davao sa panahon sa Semana sa Kalinaw. Diha sa kolaborasyon sa Alternate Forum for Research in Mindanao (AFRIM), Forum ZFD ug mga opisina sa 5 ka mga universidad/kolehiyo nga among gibisitahan (apil na ang Community Extension Offices, Research Centers ug Academic Coordinators), among napahigayon ang Peace Forum alang sa mga estudyante aron pagpadayon sa pag-awhag sa mga batan-on nga mahimong kabahin sa pagpabalik sa kalinaw sa Mindanao.
Among gisuroy ang Cor Jesu College sa Digos, University of the Philippines-Mindanao sa Mintal, University of Mindanao sa Matina, Ateneo de Davao University sa Jacinto St. ug Assumption College of Davao sa Agdao. Gawas sa ADDU ug UM, ang among na-abot sagol ang hay skol ug mga naa sa kolehiyo. Dunay say mga magtutudlo ug mga class advisers nga nitambong sa maong forum. Bisag mga estudyante sila sa arang-arang nga mga tulonghaan, dili man sab silang tanan naa sa pribelihiyong hut-ong sa sosyedad. Sa kada pundok, gawas sa ADDU, mosobra sa usa ka gatos ang nanambong; sa UM mas daghan pa.
Human sa akong pagsaysay unsa ang gamot hinungdan sa kawalay kalinaw sa Mindanao, pagpa-ambit ni Syrian nga usa ka Maguindanao nga kadaghan na nakasinati pag-bakwit ug pagsalida sa usa ka documentary nga pelikula – Voices from Mindanao – duna mi gipahigayon nga Open Forum. Dire namo mahibaloan unsa man ang mga pangutana sa mga batan-on tali sa peace isyu sa Mindanao ug unsay mga nakahatag og kabalaka kanila tali sa kahimtang sa atong dapit.
Dinhi atong mahibaloan nga daghan pa kaayong tun-an ang atong mga estudyante aron ilang masabtan nganong naingon man niini ang Mindanao ug unsay ilang ikatampo sa pagpatumaw sa kalinaw. Klaro kanila nga dili man kasaligan ang gobierno bahin ani kay bisag dunay paningkamot ang Estado sa pagpabalik sa kalinaw, kabahin man ang panggamhanan sa hinungdan sa kagubot. Hangtud walay tinuoray nga pagbag-o sa panan-aw, baruganan ug programa sa gobierno tali sa unsay panginahanglan sa mga taga-Mindanao labina ang mga Moro, Lumad ug mga kabus nga Kristiano-settler, magpabilin ang mga gamot-hinungdan sa kagubot.
Dunay mga estudyante nga layo pa kaayo sa pag-update sa ilang kaugalingon sa angay nilang mahibaloan. Pananglit dunay pipila kanila nga naa pa gihapon ang kahingawa nga buot gayod sa mga Muslim nga mobarug ang BangsaMoro sa tibuok Mindanao ug papahawaon dire ang mga Kristiano-settler ugaling modaug ang MILF diha sa peace talks. Naa say uban nga lawom pa ang mga bias batok sa mga Moro. Naa say dili pa sab kasabot nga lahi ang Moro ug ang Lumad. Naa say pipila nga gikapoy na sa taas nga panahon sa pagsolbad sa problema apan karon naa pa gihapon.
Apan duna say pipila kanila nga hait nag pagtuki sa kahimtang sa Mindanao ug makasabot nganong naa pay kagubot dire sa Mindanao. Naa say pipila nga makasabot sa nagpahiping hinungdan sa pakigbisog sa BangsaMoro. Naa say nagpadayag nga maayo ang gihimo sa mga Moro nga ipadayon ang ilang pakigbisog kay duna silay katungod sa ilang mga gipakigbisogan. Makatandog ang mga batan-on nga mopadayag sa maong mga sentimento.
Apan klaro kaayo nga layo pa gayod kitang mga Mindanawon diha sa paghisgutanay unsay nagpaluyo sa kawalay kalinaw dire sa ato. Layo pa kita diha sa pagpatubo sa binhi nga napugas na nga mao ang pagpatumaw sa kultura sa kalinaw. Layo pa kita sa pagmugna og tinuoray nga panaghiusa aron magduyog-ambit ta sa atong hiniusang handurawan alang sa katawhan sa Mindanao. Layo pa kita sa pagkab-ot sa atong mga katuyoan diha sa pagpahigayon sa Semana sa Kalinaw.
Usa sa paagi nga ganahan pa ta mokaon sa bahaw na nga kan-on mao ang pag-fried rice niini. Sagolan nato ang bahaw nga kan-on og scrambled eggs, gihiwa nga soriso, sibuyas og lain pang panakot aron lami’ng kan-on ang fried rice. Sunod tuig puhon, mao kini ang atong idasig sa usa’g usa nga bisag morag nabahaw na ang Mindanao Week of Peace ato na sab kini siyang palamion aron mobalik na usab ang atong kasibot nga pinaagi sa mga ipakaylap nato aning semanaha, mapadayon nato ang tanang gip
aningkamutan aron lagi ugma damlag dunay kalinaw sa Mindanao. (Ang MindaViews ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Brother Karl Gaspar sa Redemptorist, manunulat sa mga libro, apil na ang “Mystic Wanderers in the Land of Perpetual Departures)
