MALAYBALAY CITY (MindaNews / Abril 15) — Bisan sa kaabante nas teknolohiya karong panahona, daghan pang mga Pinoy ang nahikot sa mga too-too kun superstition sa Ingles. Samot na niadtong batan-on pa ako; kanunay nakong madungog ang mga sugilanon bahin sa mga kapre, ongo, sigbin, balbal, barangan ug wakwak.
Gani, nakahinumdom ko nga adunay pipila ka lumolupyo sa among lungsod nga gitoohang mga wakwak (aswang sa Tagawog). Ang usa kanila usa intawon ka yanong lungsoranon kansang panimalay nahimutang daplin sa usa ka sapa nga napuno sa nipa. Paspas man mokuyanap ang mga tabi-tabi, busa segurado akong siya mismo ug iyang mga kabanay nasayod sa maong pasangil batok kaniya.
Matud pa, sa panahon nga sila gustong mangwakwak, mobulag ang parte sa ilang lawas gikan sa hawak pataas ug molupad aron mangitag biktima. Gawas sa dugo paborito kuno nila ang atay, ilabina ang sa mga masuso pang bata. Ang uban modugang pag-ingon nga ang mga babayeng mabdos kinahanglan usab magbantay batok sa mga wakwak kay humot sa ilang panimhot ang bata sulod sa sabakan.
“Unsaon man pagkahibalo nato nga wakwak ang usa ka tawo?” nangutana ako kausa sa akong klasmeyt nga “eksperto” kung wakwak ug ubang nilalang sa kangitngit ang hisgutan. “Mailhan man kay magpula ang ilang mata,” tubag niya. Pastilan, Unsaon na lang kung namula imong mata tungod sa bilar unya makita sa mga tawong matootoohon. (Pasensya sa tongue twister.)
“Pero nganong wala man lagi ta nakabalita nga naay giwakwak diris atong lungsod?” nako pa. “Kanang wakwak didto man na mangitag biktima sa laing lugar,” maoy iyang tubag.
Laing “kamatuoran” sa iyang pagka “eksperto”: Nahibalo siya unsa ang pangontra sa wakwak.
“Magsul-ob kag habak (kanang basiyo sa bala nga ihikot sa hawak) aron dili sila makaduol nimo. Kung imo silang matagbo unya naa kay sundang, gikan sa wala padulong sa too ang imong tigbas aron maigo sila ug madutlan,” matud pas akong klasmeyt nga daw lupigon si Van Helsing sa pagkasuhito.
“Kung naa kay dalang lana, mailhan nimo nga wakwak imong kaatubang kay mobukal man ang lana,” dugang niya.
Wala na ko nakasubay niadtong maong klasmeyt. Hinaut wala siya nabiktimag wakwak (hahaha).
Pagkakaron, igo na lamang kitang mopahiyom ug malingaw sa hilom kung atong madumduman ang mga sugilanon nga sama sa akong giasoy. Makaingon tingali ang pipila nga pagka-ignorante diay sa mga tawo niadtong panahona.
Apan alang kanako, ang mga too-too dili sukaranan sa pagka-ignorante; kini nagsalamin lamang sa kahimatngon nga naumol sa kasinatian ug sa palibot. Dugang pa, nahimo kining tipik sa mabulokon natong kultura ug tuboran sa pagkamamugnaon diha sa panulat, pelikula, ug ubang natad sa arte.
Busa, inay nga kataw-an ug kamenusan, atong susihon nganong nahulma ang maong kahimatngon. Sa maong paagi, mas masabtan nato ang atong mga gamot ug kasaysayan.
