(Note from MindaNews: This is the official transcript of President Rodrigo Duterte’s speech, released by the Presidential News Desk of the Presidential Communications Office)
Presidential Communications Operations Office
Presidential News Desk
SPEECH OF
PRESIDENT RODRIGO ROA DUTERTE
DURING THE PARTIDO DEMOKRATIKO PILIPINO-LAKAS NG BAYAN (PDP-LABAN) CAMPAIGN RALLY DURING THE KAAMULAN FESTIVAL IN BUKIDNON
[Delivered at Centennial Stage, Kaamulan Park, Malaybalay City, Bukidnon | 13 April 2019]
Intawon pud ang akong sundalo nga security, gipahiran pa ang samin. Kaning samin, makakita mo nako pero dili ko kakita ninyo. Ang makit-an nako akong nawng gaistorya. Dili kay basin daw og patyon ko.
Kanang mga NPA, isaka daw inyong kamot. Pila pala NPA diri? Nganong mahadlok? Ayaw kahadlok. Mugawas ko. [cheers] Pasaylo-a ko. Ni-a pud diay ga-Semana Santa tindog gani. [laughter] Inig sugod nako’g sulti, lingkod na mo. [laughter] Dili gud ko pari muingon og “O karon panglingkod mo.” [laughter] Unya mangasaba ang mga y*** murag si kinsa.
Kani gung Katoliko ba, ako silang — Kristyanos ko ha. I graduated — well, I went to Ateneo and Brothers of the Sacred Heart, mga Canadian brothers unya akong law sa San Beda. Kanang okay man na sawayon ko ninyo gikan sa obispo ngadto sa katapusang vendor mamaligya og pan, ginamos ba diha, asin, suka.
Walay problema sa ako basta batikuson ko og Pilipino. Basta Pilipino lang kay mao ra man pud niboto nako. Maoy gabutang nako sa pwesto kay naa koy tahas nga gihatag ninyo. It is a work that I have to do because I promised it before the people that I will do it.
So og imong atakehon, ayaw diha sa sulod sa simbahan. Murag kini ba. Kining mga ani. Do not use the pulpit — pulpito pag-atake nako — pag-atake ninyo nako kay in all probability, og muresbak pud ko’g — balebaron nako ang ilang saway, mag-away, maigo gyud ang simbahan kay there is a separation of church and state.
Karon, og ikaw pari gusto kang mugawas ngari, muhawa ka simbahan, gawas, ayaw’g iapil ang simbahan. Diri ka. Ayaw sa simbahan. Diri. “Ako, [applause] ako si Pedro Santos, usa ka Pilipino. Pari ko, pero nagareklamo ko karon tungod sa kani si Duterte sige pangpatay og tawo. Ang tanang mga adik iyang giihaw. [laughter] Tanang babaeng gwapa iyang giangkon.” [laughter]
Tinuod. Wa koy gibalibaran. Ang babae, ang ingon nakong gwapa, depende lang na. Ang akong amahan, Chinese. Lam. Ang akong inahan, Maranao. So mestizo Intsik ko, Maranao. Akong lola ba, akong inahan. Diri sa pikas, Cebuano akong amahan, unya taga-Danao, Cebu.
Mao na diha ang akong giingon nga tan-awa ninyo’g maayo. Og naa moy ikasaway, ayaw nganha sa simbahan. Ayaw nang muingon mo’g “Si Duterte demonyo, muadto’g impiyerno nga mo subak kay pagkapatay ana, adto siya didto sa impiyerno nga naay kalayo way katapusan. Masunog — sunugon siya.”
Ang akong giingon sa akong pamilya, “Og mamatay ko, i-cremate ko. Sunoga akong lawas. Ang akong abo, i-uli lang ngadto sa diin ko natawo, isabwag lang sa yuta.” Mao ra. So pag-abot nako sa impiyerno, unsa pa may sunugon aning p***** i**** ga kalayo? [cheers and applause]
Inig atubang nako ni San Pedro, “Kinsa ka man?” “Kalag na ko. Wa na man ko’y maadtuhan. Unsa man ni imong langit? Makasulod ta diri?” Ingon siya nga, “Kadyot lang. Ang listahan. Unsay pangalan nimo?” “Duterte.” “Duterte. Vicente?” “Dili. Ako nang amahan.” [laughter] “Unsay trabaho niya niadto?” Ana ko, “Gobernador sa Davao.”
Kay niadtong unang panahon, ang akong papa, maoy gobernador sa Davao. Ang Davao, dako ra kaayo. Pagkamatay sa akong amahan, gitunga-tunga nila na. Mao nang karon puro Davao. Davao del Norte, Oriental, Davao del Sur, Davao Occidental, ComVal Valley, Davao City. Mao na niadto.
Ana siya, “Tinuod ni. Ana imong amahan, nisulod niadtong 1968. Ikaw? Ikaw dili ka kasulod. Daghan kang gipatay unya daghan kang babae.” [laughter]
Ingnon nako si San Pedro, “P***** i** ka. Ikaw, unsa may gibuhat nimo? Naa ba diay sabong ngari sa langit? Nganong gadala-dala ka ma’g sunoy diha? [laughter] Og di ko nimo pasudlon, basig patiran ko na imong manok. [laughter] T*** i**, ayaw ko’g binuangi diha ha.”
Unya magtan-aw tan-aw ko, muli-li ko. Ang mga tao ngadto, sigeg ampo, luhod, mga anghel galupad-lupad murag kalapati. Di man pud nila magakos kay pagduol mulupad man ang mga gwapa.
Ana ko, “Kadyot lang ha, Satanas — ah San Pedro. Musilip lang ko ngadto sa…” Pagtan-aw nako sa impiyerno, tu-a ang tanang gwapa mga bigaon. [laughter] So ang mga dancer niadto sa night club, akong uyab, kanang mga bigaon, ang tanang gwapa nga ang lihok nanghumok og ilong, tu-a ngadto.
Muingon ko kay San Pedro, “Pssst. [laughter] Dili ko diha. Diri ko sa impyerno. Bahala na kung mangasunog mi ngari ang among kalag basta gakiyod lang ko, way gyud problema.” [laughter]
Mao ni sa pari. Muingon man sila nga “Mamatay na unta si Duterte.” Unsang klaseng relihiyon na oy? Sa tinuod lang. Naa ba gyuy relihiyon manungo? Mao tong nag-away mi kay nanimawos ko.
Ingon nako, “Oy kamong mga adik-adik, sige mo’g suroy, sige mo’g panghold-up, ayaw hilabti nang mga babae ug bata, pati tiguwang. Mangita mo’g obispong galakaw nganha, pangita mo’g tubo. Bunali ang ulo, kuhaa ang kwarta pampalit og droga.”
Eh bawos-bawos lang man ni. Nganong manungo ka man? Wala na sila kahibaw nga ako, mao ni prangka-prangka ha, naa ko’y ikabilin ninyong istorya. Mutuo mo, maayo. Okay lang. Og dili mi mutuo, inyo na nang problema. [laughter]
I will just leave you with two statements that will haunt you the rest of the Filipino. Una sa tanan, og walay makab-ot nga peace and order, walay makakab-ot og kapayapaan, paminaw mong NPA, og sige lang ta’g giyera, ang Pilipino — 53 years na gud ta. Another 100 years of insurgency.
Wa mo kakita sa inyong pamilya, inyong pamilya nabiyaan, ang inyong mga anak walay tarong nga eskwela, wala kamo daghang sakit, puro nuka. Ang inyong kuko, wa pa ninyo maputli, wa na nakakita’g nail cutter ang y***. [laughter]
Unsa man ni? Magsige man lang ta’g patay. Pero tinuod na nga ang dakong contribution kay — kamong mga NPA, paminaw mo. Dili lang kamo ang kamao mu-land reform. Ako, 60,000 hectares na.
Ang Boracay mismo, ang beach, ang kanang gitawag nila og beach resort para sa mga dato, sa makabayad. Wa man nakaadto ngadto ang y***. [laughter] Kay maghubo daw ang mga babae ngadto, mag-bikini. P***** i**, ma-sore eyes gyud ta ana tibuok adlaw. [laughter]
Wa ko masuko ninyong mga dato. Pero giingnan ta na mo niadto, para ko sa tawo. Kamong mga NPA, halos gihatag na nako tanan. Paminaw mo. Ang akong order sa DAR, naa pa ko’y tulo ka tuig, tanang yuta sa gobyerno, ihatag na sa tawo. [applause] Karon sa akong pagka — mao nay akong gustong buhaton.
Tanang mga dato nga multi-nationals nga gihurot pud ninyo’g pagkuha’g mga lease, na-expire na man na o wa pa na-expire, consider it cancelled na kay kadtong mga yuta ninyo, na-land reform na na.
Wala nay akwisasyon. Wala nay palit karon og yuta sa gobyerno. Ingon nga land reform, no more kay na-expire na. Niagi na. Pero kanang mga tawo, tanan nga gitagaan og luna sa gobyerno tuma sa land reform, sundon gyud na, musugot mo’g sa dili. [cheers and applause]
So pag-uwi nako sa Manila, hinumdumi ra ko. Deliu, i-record diha. Akong na — ang akong aide, tindog ra. Mutan-aw sila. Mao na. Mao na’y magpasa sa mensahe. Gwapa ‘no? [laughter]
Naa pa gyud usa nga gwapa. Akong protocol. Mao sa’y tig-tudlo og asa ko mulingkod unya siya pu’y tig-sawo og mutulingbang ko anang sakyanan. Jasmin Egan. Tindog. [applause]
Naa mo ana? Duha kabuok gwapa. Mao na’y akong giingon. Naglaway lang nang inggit. Manigas na kayo. [laughter] Wala oy. Ako ning mga empleyado, di ko manghilabot og empleyado, buang. [laughter] Daghan man ko’g uyab nga gwapa. [laughter] Pareha sa ilaha kagwapa. Kini man sila kasab-an o masinggitan kay sa trabaho. Mao na.
Those already declared to be beneficiaries must be placed in their position. Mao puy nahitabo sa Sagay. Kadtong nagbarilay ngadto kay ang NPA, gusto nila asosasyon. Pagkahumang ma-miyebro ka sa asosasyon, sila’y magpili sa tawo nga mupuyo. Dili kinahanglan nga kadtong tenant mismo.
Dili na pwede. Di gyud na pwede. Di ta magkasinabot diha. Kadtong nag — kadtong nagpahago, pila na ka henerasyon, ang lolo pa gasugod nag-uma para sa iyang landlord, kadto maoy ihatag. Unsa lay naa sa iya. Fair is fair.
Pero muingon ka’g land reform… Ang kining taga-Boracay mismo, abi nila’g limpyo na, giingnan nako si General Año ug si General Cimatu, “Limpyuhi na ninyo.” Paghuma’g limpyo, “Unsa man, Mr. President?” Ana ko, “Pahawa na mo. Pasudlon nako na pud ang DAR.”
Giingnan nako ang DAR… Ang likod anang Boracay, famous gani na para anang mga dato diha sa likod, naa ilang mga balay. Akong giingon i-land reform ko na. Usa ka semana, tapos. Gihatag nako sa mga Ati — ang mga natibong Lumad didto. Sila mao’y tag-iya sa yuta karon. [applause]
Wa mo kaila nako kay gibiaybiay man ko aning mga p***** i**** mga baho’g… Nga ako kuno wa na ko. Ang ilang basura, ang akong law office daw wa daw rehistro nga… Nganong magbuot ka man nako’g dili nako i-rehistro?
Wa man pu’y kita kay pagsunod semana, namatay man akong partner. Igsoon ni Fabiosa, kanang basketball player. Natirik man dayon. Unya unsa pa’y law office? Unya kanang law office, naa gyud na ginaandam.
Kay kada tuig gud niadto naay eleksyon. Katong niagi ba nga tuig. Ako, nagtuo man ko basig mapildi gyud ko. Mapildi ko, naa koy sanctuary. Naa koy kapasilungan sa panginabuhi, akong law office.
Mao ra man na ilang atake nako ug kanang pamaligya og motor. Basta tig-sakay ka’g motor, negosyante ka gyung motor. Kay usahay pagka — daan na, iilis nimo, o dili baylo mo, mudungag ka lang kay mas bag-o ang iyang modelo. O dili gyud kanang ingong transaksyon nga pang-ganansya.
No profit. Ana na eh kanang mga motor. Kahibaw — pangutan-a nang tig-motor diri. Ana na. Mao ra man nang… Wa man ko’y gikuha piso nga kwarta sa gobyerno.
Kang Inday, mao pud. Law office lang niya iyang negosyo. Muingon pud si Inday “Wa mo’y labot.” Wa pa sila mangutana, four years ago namatay ang akong inahan. Wa pa sila makahibaw’g pilay gibilin sa among inahan sa amo.
Kay ang akong mama, may ice plant mi niadto, may sawmill mi, may logging mi. Mao na diha. Abi man pud ni — abi man nang taga-Manila, kining Rappler ug… Ana gyud ko kahirap.
Og kamo, anak mo’g pobre unya mubaho mo’g ilok kay wa mo’y kwarta, mas baho pa siguro nang inyong — ayaw gani mo’g inarte. Sige lang kay naa ko’y ipagawas pud kontra nila. Makit-an ninyo. Abi ra’g kamo ra…
Diri sa Pilipinas, wala ka nang investigative journalism. Kanang PCI — ayaw mo’g tuo ana. Pera-pera lang na. Ipakita nako arong pila ka adlaw anang kwarta. Kay og wa ani, unsa may panginabuhi ani? Kini si Rappler, kini si mga warik-warik.
Ayaw’g ingna nga writer lang na sila diha o ilang sweldo lang pagka-writer? Di na mabuhi. Nagadawat pud na’g kilyente para muatake. ACDC. Bayran ka, atake. Ayaw mo’g tuo nga limpyo ning mga p***** i** ni.
Tan-awa nang ilang mga auto, ilang mga balay. Sa sige na’g pangayo niadto pa, kanang mga dagkong writer diha, naay pipila di gyud. Pero kadaghanan, ay sus, kanang babae? Sige’g pangayo. Labi ning usa naay sakit? Mao na, magsige’g pangayo.
Isulti ko na karong pila ka adlaw. Huwat lang mo. Ayaw gyud mo’g tuo nga kaning mga taga-Manila. Kining ABS-CBN, p***** i** ni. Kadako’g utang ana sa gobyerno. Ang tag-iya ana ha, pagkahuman sa martial law, giuli ang ABS-CBN sa Lopez.
Pagkahuman libre, wala na gikan kang [Benedict Ong?], gibalhin sa iya. Way bayad-bayad na. Karon kaning mga Lopez, naghuwam og kwarta sa DBP, dako kaayo nang banko niadto. Kamong mga may edad na, kahibaw mo. DBP.
Pagkahuman ang mga Lopez nihuwam og dagkong bilyon. Pagkahuman wala. Gi-condone, gipasaylo ang utang sa mga Lopez. P***** i**, pagkahugaw ning Pilipinas. Naa pa koy daghang sentimyento isulti sa inyo.
Kanang tubig nang p***** i** na, og wa nako ingna sila, “Abrihi nang inyong tubig diha, kay og wa pa gani muagas ugma o sa udto, muanha ko sa Manila, tamparuson ta mong tanan.” Pagkaugma naa nay tubig. Tan-awa ra. [applause]
Kay di man nila ipalusot kay naghuwat og panahon sa increase, isulod na nila ang tubig nga daghan. Tinuod na. Ginasalsal ta aning mga p***** i**** mga dato. Unya mao pa’y mu-finance anang mga inganang Rappler.
Naa diha, Kana si Monsod. Ang nawng ni Monsod murag anap ang… Kanang tawhana, daghang bar nianang — diha sa Dewey Boulevard. Kanang nawng ni Monsod, si Solita, ang nawng ana murag… Kana sa likod sa Dewey Boulevard, naay daghang kuan diha.
Kanang nawnga? Di ko mubayad ana maski’g sinto singkwenta pesos. [laughter] Sige la’g panaway. Sige’g tago sa inyong sikreto. Ginatago ninyong mga dato inyong sikreto, unya kaming mga politiko na gusto namo’g reporma, mao inyong ginabirahan. Mao nay tinuod. Binayran mo.
Nihumot lang mo kay makapalit na mo og mga butang. Kanang… Pero og muingon lang mo og sa sweldo lang magsulat, kinsa may mubasa ninyo? Gawas lang og naay muatake. Ikaw Ressa, tan-awa nang imong nawng sa gaba, gibuti. [laughter]
Nia pud usa sa nag-sige’g saway nako ni si Jim Paredes. [laughter] Nabuang. Nagpakita’g otin diha sa [laughter] Facebook. Unya gal*-l*. [laughter] Ang problema, sa tinuod lang, sige’g panghambog. Kagamay ra ba sa otin, luyat pa. [laughter]
Gusto mo mahibaw’g unsa katas-a ang lake? Kana. Kana, kana. Mao na kataas. Ang ako? Eh ‘di magunitan pa nako. O. May lugar pa ba nga… [laughter and cheers] Iyang gipakita gamay kaayo. Kupkupon nimo, wa na. Kuko na lay makita. Saba diha Paredes oy. Ya-ya ra man na.
Unsa may nabuhat? Mao nay mga ingon nga mga disente, mga Apo Hi — sus maryosep. Tan-awa ang mga dato. Tan-awa unsay gibuhat o unsa pa sa ilang kabuang. Muabot gani ilang kabuang, wala na. Tan-awa ra. Kinsa may tarong?
Dato ni ha. Gwapa’g asawa. Gwapa’g mga anak. Gusto ko maila-ila iyang asawa [laughter] kay basin diay’g musugot og ana, ana nga taas. [laughter] Okay na man na. Patas-on nimo na, mugawas sa tumoy sa lubot. Eh p***** i**, binastos mo kami eh. Ako. Ginabastos ko ninyo mao nang bastuson ta mo.
Pareha aning Tatad, sige la’g ingon sa iyang column nga — kamong nagabasa’g newspaper, “Duterte may cancer, operahanan na.” Kay nasunog man ni akong nawng sa sige’g adto’g military camp. Nag-sige man ko’g adto’g bukid. Mga military kampo, mainit.
Adto pa gyud ko sa Jordan, didto sa desert. Gipatan-aw ko sa helicopter nga ilang gihatag. Gi-exhibition ngadto. Tagaan ta nila’g duha. Amigo man mi ni King sa Jordan. Ingon siya nga basin himuon niya’g tulo.
Kanang mga helicopter, di nako na gustong gamiton sa mga NPA kay Pilipino ra ta. Masakitan ko mamatay magtan-aw, sundalo o NPA. Pilipino eh. Gusto mo mangita na lang ta’g laing kalaban. Ayaw lang kita.
Ako, og iya kong patyon, unsa ma’y makuha ninyo? Iilis ninyo si Robredo? Eh ‘di kamo. [cheers] Kamong mga NPA, unsa ma’y makuha ninyo patyon ko ninyo be? Sige daw? Kinsa ma’y nakahibaw? Kinsa ma’y…
Og ako ika-duha, og dili na matanggal ang graft and corruption sa gobyerno, pareha aning mga yuta karon, ni-expire na man ning mga p***** i***** pastorlist ani. Giapil man na sa land reform.
So muingon sila naa sila’y dakong investment? Wala ko’y pakialam. Sundan nato ang balaod. Muingon sila’g “We’ve invested 100 million,” I’m sorry, I’m sad nga ingon ana, that you lose money.
But there is a law which says that a land reform shall benefit the agricultural tenant ug kana ihatag sa ila. [applause] Balaod na. Wa ko’y mahimo ana kay di ko na buhaton, mura ko’g tanga magpahero-hero ko sa mga tao unya wala diay ginabuga. Mao nay tinuod diha.
Mao nang ako, naapsan ta mo kay sige ko’g distribute og yuta. Sa pagkakaron, basta naay patag nga gwapong yuta, tag-iya sa gobyerno, kadaghanan ana gud mga dagkong kuan, kampo na. Mga kampo sa military na. Dili na hilabtan. Ayaw nang — ayaw nang gikinahanglan nato.
Pero kanang corruption, dili gyud ko pwede ana. Pila na gud ka Cabinet members na akong gipahawa? Naa pay musunod sunod semana. T*** i** ning… Trabaho ninyo eh.
Pareho anang MWSS, anak ka ng p***. Kada seasonal, naa gyud nang El Niño, nganong wa man na ninyo preparahe? Nga pagkahuman, wa pa gani maabot nang El Niño, wa na’y tubig. P***** i**. Hain na man diay ang tubig aning kalibutana ni? Og wa nako ingna’g muanha ko ugma, pagkabuntag, agas na. Kita mo katonto sa dato?
Unya pagkahuman, wa pa gani maabot nang El Niño, wa na’y tubig. P***** i**. Hain na man diay ang tubig aning kalibutana ni? Og wa nako ingna’g muanha ko ugma, pagkabuntag, agas na. Katonto sa dato?
I… Sundi lang ko karong pipila kaadlaw musuod kay limpyuhon gyud nako ang kanang corruption sa gobyerno. Ang pinakadako nakinabang, dili nang ingon nga mga Custom, ana. Diri sa taas. Parehas ana. Pila ilang kitaon anang mga plantasyon?
Ingon si Governor, about 150 to 200,000 unya tagaan lang ninyo’g 12,000 katong tenant ninyong girentahan ug yuta. Lisod na. Lisod na. Di ko pud na madawat. I cannot, in conscience. Wala man pud ko mangayo ninyo. Wa pud ko mudawat sa inyong kwarta tong eleksyon.
Nidaog ko sa tao man lang. Kay ang tawo, naghuwat lang sa mensahe nga gwapo nga patyon nako ang tanang adik ug tangtangon nako ang corruption. Maong nakigistorya ko anang NPA, putol-putol mi kay kaning inyong hepe, saputon pung y***. Mao nang pagtiguwang.
Pero og tarungon lang niya’g istorya, ako, giputol nako. Pero makigistorya ka, magpadala ko’g laing tao, pag-istorya mo. Di na ko. Katong peace panel, ako nang gibuwag. Dugay na eh. Three years, wala kay nahimo.
‘Di mangita ko’g bag-o. Bag-ong paagi, bag-ong tawong makig-istorya. Basig duha, o usa, o tulo ana militar. Unya ang… Mga lima. Duha ka sibilyan, tulo ka militar. Kay tutal ang makigistorya nako, sige ma’g — sige man ta’g patay. We are at war.
Pero muingon ka nga makigistorya og kuan, og unsay mahatag nga — unsa ma’y imong kagul-an? Kung unsay mahatag sa NPA, kaya man nako. T*** i**, unsay paghatag ninyo anang y***** titulo, wa gani mo’y typewriter. Hain na man?
Unsa may titulo ninyo inyong ihatag? Anaon lang nimo? Unya sinuwatan unya pirma? Pwede ba nang ingong ana? Wala — ko mabentahe ninyo anang reporma sa yuta. Kanang pagtan-aw sa tawong… Unsa akong giingon?
Tan-awa ni si Angara o, mao man ni among gisaad. Gisaad namo nga wala nay tuition nga bug-at. Free education na tanan. Naa na among gibuhat. [applause] Unsa pa may inyong gusto? Giingnan ta mo libre na ang hospitalization.
Og way mubayad, ingna nang doktor ug nars, “Muuli na ko kay maayo na ko. Si Duterte maoy paningla.” Kay akoy mubayad. [applause] Naa na, libre. Dili mo balibaran.
Kay kanang doktor nga mubalibad ninyo, anaon nako sa ospital, “Atong operahan ang uwo, gabson nato. Tan-awon nato’g ngano nga hangtod katon, di pa mo makatarong og hatag serbisyo.” Labi na gyud nag-warning ko sa mga ospital nga gobyerno. [applause]
Ayaw’g balibari og way kwarta, pangitag botika, pangutang. Og dili magpa-utang, holdapa (hold-up) ng p***** i**** tag-iya. [laughter] Sayon lang man na. Ingna lang ko, “Napugos kog kuan ani, Mayor — doctor ko kay ingon nimo imong operahan akong ulo”. Tinuod. ”So, nang-hold up na lang ko.”
Ingnon ko lang pulis, “Psst. Dali ra, katong hold up ganina ba, ayaw ipakita to sa press ang blotter. Ingnon ko buhii nang buang kay ako ng sugo. Kung imong idemandang y**** ka pulisa ka, hasta ako ma-apil sa demanda kay ako man gasugo.” Naunsa man.
Tatad sige lag ingon naoperahan ko, may cancer ko, hapit na gud ko motuo sa y***. Mao na sige ko’g — pagdayo’g kanang ligo nga di mabasa’g sam — aw akong lubot, masampot na man nuon. Humot, humot utot pero dili cancer. Mahibaw ka mag cancer kay it is a rotten carcass. Cancer, ginakaon imong — iyang kaugalingong lawas nato eh.
Kanang cancer naa na na diha, tanan ta may cancer. Og imong luyahon, sige kag sigarilyo, sige kag inom, mao ng madali ra pud ka mamatay bata pa. Moingon si tatay, namatay bata pa. Kay sigeg inom? Sige sigarilyo? Ah human.
Mao na, mag-ubo-ubo na [coughs] unya mag-atubang duol sa… “Mayor, naa koy isulti nimo.” “O, duol.” Pagtubag, “Ang kani bang akong [hard cough]akong…” Puro plema ang y***. [laughter] “Unya, manigarilyo ka?” “[garbled] Mayor.” “Pila ka pakete kada adlaw?” “Duha, Mayor. Duha. [hard cough]” “O, ayaw’g pangluwa diha. Pangita’g notebook diha, pagkuha’g piso. Tagai’g…”
Sa opisina, dugay kong mayor, 23 anyos kong mayos sa Davao. Ana man na. Ingon nako ayawa na una patambal, balik una, sige una’g inom. Dili ko motabang og tawo nga ‘di nimo maundang ang bisyo. Usik-usikan ko lang ang kwarta. Kay naa may uban nga o sige tagaa’g tambal arong ma-alibyo. Alibyo lang pero ‘di maayo kay mobalik ra man pud sigarilyo ug inom.
Di ko motabang ana kay sigurado ng patay. Dili ka na makatabang sa kinabuhi ana. Kung mogasto ka lang haron motaas ang iyang antos sa kinabuhi. Motabang kog kanang mga bata nga naay kuwan nga makaya pa sa medisina. Diri nalang ko sa mga bata mohatag og kwarta. O pero kanang mga tiguwang nga di na gyud madala kay nag-abuso sigeg lingkod anang mga tindahan diha tungtong ng usa ka tiil sigeg lugod. Og dili gani, mag-de kwatro unya sigeg masahe og tiil niya.
O pagkahuman, “Naay daghan, kuha diha o, lingkod.” Naa puy usahay kausa, diri Gaisano, eh linya man ng ihi diha, naa lay kuwan. Nangihi mi, ana. Ingon siya, “Uy, Mayor.” Ingon ko, “Oh, o kumusta ka man Dodong?” Siyempre amigo man. “Maayo mayor, maayo.” Ig-human niya giwilik-wilik na niya, [laughter] unya kay tiguwang kadugay man siyang mogawas. Sige’g utong-utong, pagkahuman niingon dayon siya, “Mayor, adto nako.”
Ingon ko, “Di ko molamano nimo kay nag-gunit ka sa imong otin unya molamano ka nako.” [laughter] Kaning si Tatad, mao na siya. May sakit daw ko, may can — ang kadaot kay kausa nagpakana na siya nga namatay na daw ko.
Daghan gud kong paryente, naa koy igsuong mga babaye nga tiguwang na. Og anaon nimo unya mamatay, ma — atakehon ba. Wa nalang niya huna-hunaa ang pagkabastos. Ingon ko, “Ikaw Tatad, bastos ka gyu’ng pagka-tawo. Pero for the last 30 years, naa kay diabetes. Sigurado ko na ipusta ng bato, kanng mga tawong may mga diabetes ang ilang otin dili na mo… [laughter and applause]
No more. Kanang… Senator Alunan, si Francis Tolentino, tua ng buang nahadlok og wakwak pagka gabii. Ah wala, wa pa diay. [Naa pa siya diha? Naa pa.] Og ako, dili na pud ana, hinambugero na na. Mga ana. [laughter]
Pero moinom kag Viagra, moana na, ana na. Pero pagdali kay mag-ana-ana na. Human naa kay mahuna — masudlan og problema imong utok, dili ka na ka-focus didto sa babaye, modiretso na’g ana unya di… [laughter]
Mao na bisan unsaon nimog sagpa, ‘di — ‘di na gyud. Moana na lang. Mao nay — wa nay kakaya. Ana man na. Bisan unsaon nimo’g malmal ‘di na na, mohigda nalang. Pis — piste ni si Tatad oy. Giingnan ko bitaw si Tatad, “Mag-uban mi sa imong asawa, ako — akong — magpahikap ko niya. Balitaan ka niya.”
Binabastos mo ako eh, kaya bastusin kita kasali na asawa mo. Loko-loko ka eh, inunahan mo ako. Matagal na tayo — tapos sabi ko, “Tatad, p***** i** ‘pag makita kita maski saan sampalin kita.”
Tan-awa ra gud, Opus Dei ka man kaha? Opus Dei. T*** i** bastos ka, mangi — mao ng mangita’g panginabuhi? Mao na akong giingon, mosuwat gani ka nga may sakit ko, nga gi-operahan na daw kos kidney, unya ang akong colon nalata na daw.
Pero nagpa-colonoscopy ko, kanang check-up ba ngari. Tan-awon nila ngari, wa gyud silay nakit-an. Ingon ko, “Unsa may nakit-an ninyo, doc?” Ingon siya, “Wa gyud. Bitok ra gamay kayo.” “Pila kabuok?” “Di na to maabot og mga kuan, upat, lima. Mao ray — murag wati-wati didto.”
Ingon nako, “Unya, unsa man?” “Paimnon ka og murag paras bitok kay og di modaghan na, na. Mao nay mokaon sa imoha.” Ana ko, “Sige, inom lang ta’g medisina.” Nangamatay na man kay pagtan-aw nako usahay ‘pag kasilyas mura ma’g naay ni kuyog, nikuyos nga toothpick. Ingon ko, mao na ni. Ang bitok na ning Tatad. [laughter]
Ah, ari ta sa kuan ba. Kani, kamong taga Bukidnon, gipadaog man gyud ko ninyo. Nagkinahanglan kog Senado nga… Tan-awa karon, January, February, March, April na mao pay pag-abot sa budget kay sige sila’g away.
Ang Senado ug ang House of Representatives nag-away. Wala ta’y kwarta ha kay daghan ta’g gobyerno way kwarta — reenacted budget. Mao pa’y pag-submit paglarga nako. [When did I leave Manila? The other day? The other night?]
Mao na akong giingon. Gusto man kaha mo mamili? Mamili na lang mo’g tarong nga tawo unya kananag makatabang nako kay wa man koy gipangayo ninyo kaluoy sa Diyos. Wa man ko mangurakot parehos uban, wa man gyud koy gihilabtan.
And I would like you to know [applause] maayo nang naa mo karon, ang akong lamesa, sir, ‘di ko nagadawat og transaction or kontrata sa gobyerno ilabi na gyud og naay kwarta, public or private. Dili ko mosugot.
Ang akong lamesa puro lang appointment, policy, tapos mga kuan — mga decision. Pero kanang mga MRT, LRT, mao nay ilang gigatasan niadto. O land — kanang reclamation. Wala — gikuha nako run kay nakakita ko nga naa na pu’y kalokohan.
Ang puder sa Reclamation Authority akong gikuha, gipadaplin ko lang. Wa pud ko molihok, diha lang na hangtod makakat-on mo’g tinarong p***** i** alisdan ta una mo. Mao lagi na, naay trabaho, trabahua. Ang kadaot gyud sa gobyerno tuga-anan ta mo. Kada lamesa ahgian og papeles, kwarta gyud na.
Mao ng kamo, nganong di man ta pareho sa uban? Kay di man gud mom o-assert. Dili mo moingon nga kani trabahua ninyo na. Nag-ingon si Duterte nga kung mangayo mo’g kwarta, sagpaon namo kamo. O di man pud ninyo sagpaon kay akoy mosuporta ninyo.
Ke ma-kinsang magobyerno. Mangayo gani na, ingna dayon, “P***** i** mo nagbayad ko’g buwis, ni-apply ko’g permit, nganong pabayron pa man ko nimo dungag sa gikinahanglan?”
Karon, naay 8888. [Pila ba na ka eight? Upat?] O, isulat ngadto — i-text sa [8888]. Ingana nga, “Mayor,” ang pangan niya si kinsa man? “Director. Ang akong application nga papel mao na. Iya kong gipanguya — pangayuan og kwarta.” Ibutang didto.
Wala nay libel, dili na libelous basta naga-report ka sa ako officially. Official nga trabaho unya imong binuangan? Ana. Parehas anang mga hospital, tanan. Ingna sila, gamita akong nga’n.
Gamita akong nga’n haron mo-isog ka. Kay kanang mga p***** i** ‘pag imong isumbong gani sa director ingna ko kay ipatawag nako didtos Malacañan ug ikaw, akoy moplite. Moadto ka ngadto, sagpaon nako sa imong atubangan. [applause] Tinuod.
Og di nako na pakan-on og baril sa bub… Kani sila nga mga — kani o, kaning pareho’g uniporme, pareho’g sanina, tan-awa na ilang sanina pareho, mga sundalo man ni. Karon lang na sila kita og president mangulata, sipa ug sagpa.
Pangutan-a. Kana gyud mongisi pangayo’g kwarta. Wa ka, pangutan-a na siya o. Kadaghan mga Ilocano ni sila, naa puy Bisaya. Ginapakaon ko sa ila ang kwarta. Maglagot ko usahay way kwarta, ‘mangayo gani ko’g kwarta,’ iyahay pud na sila’g ibot. Naay uban sinsilyo, siguro dagha’g anak. Mao bitaw ingon nako sa inyo hinay-hinay mo diha’g kuan.
Unya muana ta mohatag, sir, singkwenta. “Eh dungagi.” Pagkahuman ingnon, “Kan-a na. ‘Di nimo na kan-on, ilabay taka sa Pasig river. Kan-a na, ‘di nimo — unang bunal nako sa ulo, ikaduha kaon na na.
Pag-abot sa coin ana, may gani gamay. Ana ko, “Kan-a ng coin.” Ingon siya, “Mayor, baka magbara sa…?” “O, iyan ang tama. ‘Yan ang gusto ko, magbara diyan sa tilaok mo, o kaya sa tina-e mo, l***** ka. ‘Di bale, pa-operahan kita. Sige kainin ko kay nagmamadali ako.”
Igo gyud na. Ak — undersecretary nga gisipa nako sa nawong. Mao na. ‘Di nimo anaon? Moingon nga, “Duterte abusado, kuan, murag diktador. O bitaw, kay ngano? Mada’a ko ning Pilipinas kung di ko na buhaton?
Kamong mga p***** i**, motuo mo? [applause] ‘Di gani mo — ang tawo man gud, kamong taga gobyerno, kaning corruption wa na mo’y respeto ug wa moy kahadlok sa balaod. That’s the problem. Pareho pud ni sa kriminalidad.
Kani si Pangilinan bright unta, niadto pa’g Harvard. Nganong pag-uli nagpasa og balaod nga 15 years old below di gyud nimo ma-priso irrespective of the crime committed. Whether it’s grave, less grave, or slight.
Iyang rapon (rape) ang babaye, patyon niya, pagkahuman kuhaon ang kwarta basta 15 below. Sorry nalang. Kanang mga pulis pangutan-a ninyo, di na sila maka-detain. Bitaw. Di na nimo ma-priso. Pag-abot sa nanay kuhaon, pag-abot sa barangay kung kuhaon. Wa gyud tay mahimo.
Mao ni kaning mga bataa mao ning sud gawas, sud gawas, niadtong gi-implementar ng balaod, nahad — wa nay kahadlok sa balaod. Ang balaod, if you do not fear nga makasa’a ka dakpon ka kay naay balaod imong gitampas, wala.
Wala na niadtong mga hold-upper mang — karon wala. Diretsos dunggab kuhaong bag. Taga-Ombudsman pa ang gipatay sa y***. Namatay pa gyud ang bata sa tiyan. P***** i**. Pero patay na pud nuon ‘to.
Oo. Mao na akong giigon. Ako ‘tong pagka-mayor pa nako, nahibaw man mo sa amo samok kaayo ang Davao. Kahibaw mo ana. Maski kamo diri left and right ang ambush sa NPA. Hoy NPA pangundang mo, purbida Ginoo. Inyong ginapatay Pilipino eh. Basig sundalo.
Hasta kong akong — mag-guol pud ko moingon ko nga kadaghang bomba gamiton ana. moingon gyud ko, ayaw. Ayaw, ayaw kay ‘pag ang bomba pagbuto maski kinsay maigo. Pareho ra mo aning mga terorista sa simbahan, di mamili’g target, mga inosente.
Unsang klase ning kalibutana ni? Dili ko pwede ana. Ingnan ta mo ha? You do not monopolize, dili lang ikaw moy naay satanas sa utok. Ayaw pagtuo nga kamo ray naay kaya mobuhat ana. Kaya ko ng buhaton pud.
Ang nagpahimo lang nako pugong-pugong kay nia kos gobyerno. And we have to behave civilly. Pero’g inyo kong ibutang og kanto, og akoy mawala — di lang ko moputol og utok, tadtaron ta gyud ka isugba ta ka, ikan-on taka. Tinuod lang, taga-i lang kog suka ug asin. Oo, isugba ko na imong atay, kan-on ko na.
Ipakita ko lang sa inyo nga dili lang kamo ang salbahis. Daghan tang salbahis aning kalibutana. So, ayaw kog ipita — kaming taga gobyerno kay mapugos gani ko — og akoy magwala, magwala gyud ko.
Ingnan ta mo, as mayor ug karon usbon nako, if you destroy my country — droga, sige mog pang-hold up, pampatay. Unya ilabi na gyud ang droga niadto nagsugod la’g thousand ‘nya nag-million, karon billion na.
Kada adlaw naay nakit-an, karon newspaper basaha ninyo naay nakit-an na pud naglutaw sa… Kaning inda — kaning Pilipinas tan-awa ninyo daghang di kamao eh. Kanang Pilipinas nga mapa. Kanang Mindanao diri, makit-an man nimo Davao, Bukidnon ni-a diri dapit, unya Cagayan.
Ang right side nimo mao nay east, ang left side nimo og ni-a kas Pilipinas mao nay west. Eastern seaboard, western seaboard. Both diri ug diri sigeg panglutaw ang mga cocaine. Ang cocaine mao nay ginabuhat sa mga dato, mahal na.
Nganong nidaghan karon? So, mao na naa mi duda. Pero akong ingon sa Navy basta kanang smuggler, pabutha hasta ang mga tawo. Ayaw nalang saba, ihunghong nalang sa ako nga naa moy gipabuto nga baruto ug barko o unsa ba diha, lantsa sa mga durugista.
Ayaw na na’g pabta’g mama — diha pabutha na sa kuan. ‘Nya surrender-surrender y***, mao ra man gihapon. Og makagawas, og wa na kay makit-ang cocaine naitsa na tanan. Ang cocaine gud pareha’g illegal possession of firearms. Gunit gyud nimo ang cocaine or shabu.
Oras imo ng malabay, pag-abot moingon kas pulis wala man. Maskin i-testing pa nila ihi nimo, oo naay daghang shabu. Pareho na’g pusil, kinahanglan ang pusil kupkop gyud nimo.
Og nabuhian na nimo o tago, ug moingon ka, “Hain man imong pusil?” “Tinuod na sir, naa ko.” “Hain man?” “Gilabay nako sa — naa suba.” Wala na nay krimen.
Ang essence — ang kuan gyud is imong gigunitan. Mao ng maglisod. Unsa man ning gobyerno? Naa man lagi daghang naglutaw? Oo pero maski makit-an ta na siya ugma maglutaw-lutaw diha. Moingon siya nangisda lang siya, pero siya guy galabay ana.
Mao ng dili kadali og mentenar ta og law and order. Kay ang uban oust — out of desperation, anaon nalang. Sige gawas su’d, sige gawas su’d, gawas su’d sa prisohan. Mao ng mga batan-on karon. Pila nay gipang-rape bata?
Ah sa ako basta mo-rape kag bata, patyon nimo, murag — murag gabitay ka na. Pangitaan ta gyud kag paagi. Do not destroy my country because I will kill you. [applause]
Kamong mga durugista patay gyud mo. Do not feed our children with drugs because I will kill you. Mao nay akong mensahe sa tanan apil ang human rights. P***** i** nila.
You know, the presidency, kaning akong pagka-pre — is a gift from God. Kinsa guy magtuo modaog ko? Kinsa may gasuportar nako sa Mindanao? Zubiri family. Kinsa pa? Amante, si Iyay. Iyay may tawag nako ana niya. Naa mi code eh, Iyay. Angel ba. Wala na. Ug ang Davao.
Visayas diin ang akong papa gikan ngadto, wala gani koy isa — barangay tanod, pwera ang akong mga ig-agaw sa Danao. Diri sa siyudad wa gyud, ni usa, ug ka councilor nidapig nako. Luzon? Ang Masbate kay ang anak niya, ang anak ni Kho akong brad sa fraternity sa San Beda.
Unya si Garcia sa Bataan. Imee Marcos. Mao ra. Tolentino sa Tagaytay. Wa koy usa ka gobernador, wa koy usa ka senador, o except Zubiri. Mao na ako, it’s a gift form God. So ang akong gasa nako sa tawo, ako mismong freedom or kinabuhi.
Mamatay man ko, ila man kong bitayon, prisohon, okay lang. Okay lang, walay problema sa ako. Kung pabayron ko nila, kung silotan ko nila og kamatayan, okay lang. Gusto nako firing squad kay pareho ming Rizal, at least duha mi.
Basta diha lang pud ko sa Luneta patyon. Itagana ko nalang kaysa mamatay ko’g bangungot. Og dili mamatay ko sa — basin mababa-an ang… Ni Tatad nga namatay ko sa… Og dili, ang gwapo kanang nagtungtong ka, kana moy gwapong kamatayan. Pareha ni Lacson ba, Mayor Lacson. Didto siya sa kahima — kahimayaan.
Unsay iyang sakit? Tsuk tsak. Tawag ana, tsuk tsak. Tsuk, tsuk, tsuk, tsuk, tsak. Karon, akong komparahon, dili ta mo kampanyahan. Ayaw — ayaw una’g tuo sa ako. Is — paminaw ug istudyuhi, dugay pang eleksyon eh.
Makit-an pa nimo sa TV, madungog pa nimo sa radio. Basig moanha pa na. Kinsa may ilang kandidato? Okay, sugdan ta mo ha? Gary Alejano, unsa may nabuhat niya? Silang Trillanes ‘pag Magdalo, nag-revolt. Unya diha sa Makati gasiyagit-siyagit armado tanan.
Pagkahuman ang mga y*** gigutom, niadtos Peninsula gihurot og kaon ang steak ngadto. Hasta mga habol nga gwapo gipangdala. Pag-abot sa pulis, surrender. Nahimong congressman. Tug-ani ko ninyo kanang prangka-prangka, tan-awon ta mo sa mata. Unsa may iyang nahimo? Daw bi?
Dugang sa iyang panggulo sa Pilipinas, placing the country in danger. Unya nagkalat, sige la’g saway, sige la’g saway. What else? Party list man na, Magdalo.
Wala. Kasamok lang. Wa puy nahibaw-an. Og unsay nasa ilang kamot, ingnon dayon nila ebidensya. Kanang tawag namo sa abogado’g double-deck, hearsay, na moingon si B… “Nganong nahibaw ka man, B?” “Kay ingon ni A. Gisultihan siya ni C nga mao nay nahitabo.” Mao na. Mao nay ebidensya nga ilang gusto nga dili abogado, magpa-abogado-abogado. Bugok ning mga y*** ni. Sundalo. Bright na siguro PMA. Pero ayaw pagka haron ingnon haron dili ka magmukhang tanga.
Karon itandi ta lang ka kang Mangudadatu. [applause] Unsa may nabuhat ni Mangudadatu? Itanda nimo kang Gary Alejano. Ang Mangudadatu — naa may daghang Sinsuat, Matalam, Mangudadatu. Daghan na silang kanang tribong dagko gagunit og ilang tribo. Sila’y head eh. Kaning mga Mangudadatu usa ni sa tigpugong sa diha sa mga tao, mga rebelde nga ayaw. And they — I would credit them nga daghan pang nangabuhi tungod nila.
Ginapunggan nila ba ang mga rebelde pag-abot atong mag-armas na, gusto na mudasmag, sila’y mupabugnaw niadto. So unsa’y nabuhat nila? They have kept the peace in Mindanao hantod niabot ta sa atong damgong naay BOL. Naa na karon. Pero sila na. Sila nang pamilyaha usa. They never took arms against the government. Sige lang sila’g paluyo sa gobyerno, suporta.
Kaning p**** i**** Alejano mao pa nuoy gakalat, gadala’g mga baril diha sa Makati. Mao nay gusto ninyong senador? Kaning Mangudadatu… Kung usa ra ni nga sa among [unclear] Muslim, Moro. Nganong di man nato tagaan sila haron og mubuto napud ning ubang lugar, mutabang napud siya? At least karon og senador siya mas dako-dako iyang tingog.
But I will credit them for saving many lives in the past nga [unclear] nang mga Kristiyanos, i-hostage, silay muadto, ayaw na kay mudako ang giyera diri og anaon nimo. Kung atakehon na nang mga barangay diha sa unahan diha.
Kaning Bukidnon diretsuhon nimo abot mo’g Carmen gawas. Sila man nay tig pugong. Usa ni sila sa mga dako. Unya congressman pud ni karon. Maayong tao, buotan. Dili ingog ma pareho sa uban nga…Kaming mga Moro magkasinabot man mi. Magtiaway mi. Kanang… Og Kristiyanos ka, di ka kasabot. Pero kami mao na akong brod kana si… Tumindig ka nga. Na-classmate ko na sa high — sa law school [applause] brod ko na.
Kami magbinugalay, wala na sa amo. Pero muingon usahay kay masuko daw nang Moro. Eh ‘di pasabton lang nimo tiaw na. Ana man nang Moro. Kuan ba kay naa silay murag hinakit, mura sila’g ginabugalbugalan. Pero kami magtiaway, wala na sa amo. Di man pud ko nila ma i-small-small. Akong lolo — akong lola. Maski na’g unsa ka may kay lola ko Maranao. Pareho ta. Mao na diha ang istorya.
So tan-awa ninyo. Alejano og unsay gibuhat ug Dong Mangudadatu. Taga-Mindanao man mo, nahibaw mo. Nakadungog ba mo nga gikontra ta o nanghatag og armas?
Ako, tambag lang. Bam Aquino. Susmaryosep. Unsa may nabuhat niya? Be tug-ani ko’g unsa. Tabi. Sige la’g English. Ngano? Siya’y — siya ra ba diay kamao? Kay mga isog man kaya ning mga y***. Mag-abot sa giyera gikan sa Marawi wa gani niadto. Way Alejano nagpakita nga militar unta. Niadto nalang sa mga tropa, iyang mga tropa niadto. O Trillanes.
Kinsay… Ayaw mo’g kaulaw. Wala ta mo bugal-bugali ha. Accepted na man mo. Ako bayot pud ko niadto. Kinsay bayot diri? Pakitaas la’g kamot. Kay nganong ikaulaw man nato? Kinsay bayot? Ay bitaw, tinuod. Kinsa? Niadmitar na gani kong bayot ko. Ah ikaw.
May itanong — mangutana ko nimo. Si Trillanes. Maayo man mo mutan-aw. Maayo mo musaysay. Sa iya lang nilihokan. Bayot siya, dili? [laughter] Mao na.
Kamong — kamong mga bayot, usa ra ka lihok sa tao makahibaw mo eh. Si Trillanes lalaki o bayot? [laughter] Ako bayot man ko niadto. Laki ko o bayot? [crowd answers: Laki!] Eh ngano man diay kung ma bayot ko? Unsay pakialam nila. My — it’s my life. I deserve to be happy. Ngano pugngan man nimo nang bayot na hinimo — hinimo man ta tanan sa gobyerno — ah gobyerno, Ginoo. Problema na sa Ginoo nganong gahimo siya’g bayot.
Unya ngano ato man nang bugal-bugalan nang mga bayot? Insultohon, dili dawaton sa… Bitaw. Kani sila maayo kaayo ni mutan-aw kaning mga bayot. Gamayng lihok nimo muingon nna sila, “Bayot man na siya sir.” “Tinuod ka? Basig… Tinuod ka?” “Oo.” Pangutana’g bayot itug-an na ka ani. Molihok ka lang bayot.
Mao nang ako basig unsa katol akong itlog di gyud nako kaluton. Magluha-luha nalang ko sa kakatol kay basig ingnon kang palautog man ning presidenteha ni.
Bam. Bam Aquino. Wa gud na. Dili man na ang balaod. Ang balaod tanan man muboto. Tanan mi unya ako may mupirma. Mao lagi na.
Kamong mga mag-uuma giingnan ta mo nga pag ako’y President, wala nay irrigation bayad. Wa nay irrigation na bayad. Wala na. So nahatag namo na. Kamong mga NPA makahatag mo ana? Ay sus.
Karon sunod si Dela Rosa kontra kang Bam Aquino. [cheers and applause] Unsa may gibuhat ni Dela Rosa? I’d like to paraphrase a — paminaw ha. Dela Rosa is fundamentally honest. [cheers] As a matter of fact, tanang niaging chief of police nako, Morente sa BI — Immigration, si Cuy Assistant Aecretary, sa Police, DILG. Si Sid maayo gyud to. Nalusutan lang siya adtong… Dili — dili siya angay ngadto kay buotan ba.
Daghan na diha. Tanang niaging chief of police sa ako tarong gyud na kay usa ra gyud nay istorya nako. Wa ko manghambog. Either akoy masunod o dili. Kung magbuot ka sa imo, magbinarilay gyud ta ani. Wa gyud, away gyud ta. And it will come to a fore maghamonay gyud ta just like in the past. Ako, mao nang ako gyuy basulon kay ako may mayor.
Pero kani si — kana man gud akong… Fundamentally honest kay kani man gud sila mudawat og lechon, ana pati nang pasko. Og naay kaso nga ilang kidnapping ilang nasulbad, regaluhan sila. Ila mang dawaton. Tama man na, pasalamat. Pero kani Dela Rosa muingong nangayo, nangayo’g kwarta, ana, that can never happen.
Wala na. Mao nang gibitbit nako siya ngadto sa Manila. Ingon nako abrihi ang tanang papeles bahin sa corruption sa droga. Pag abri na, nine generals sa police, daghang empleyado sa Customs. Mao tong niingon ko maglisod ko ani kay nanghambog man ko’g six months.
Ang akong pagtuo mura pu’g Davao lang ba nga usa ka gabii pwede na mong pickupon (pick up) tanan, ihawon nimo, ilabay nimo sa dagat. Mao man nang tambok nang dagat — ah tambok nang isda sa dagat. Tao may kinaon ana, di lang ordinaryong feeds. Mao na siya.
Akong gihimo… Kani niabot ni’g Davao fiscal pa ko. Bag-o lang ni-graduate sa PMA unya trabaho siya. Ordinaryong police gud, unit-unit lang hantod na… Sige’g balik-balik hantod na chief of police. Pagka Presidente nako, wa man koy laing kaila, ako siyang gidala.
I tell you Bato — dili nako padagonon na siya sa akong [ticket?] and I will not spend saliva here magsige’g istorya og dili tinuod nang tawhana. Akong gikuha. Maayo gyud ni. Maayong police, maayong tao. [cheers and applause] Unya Bisaya.
Kani siya gikan ni siya sa Barangay Bato. Maagian ninyo na kung muadto mo’g Davao gikan mo diri. Oo, again ninyo ang Barangay Bato. Mao na siyang gikan ka sa Digos naay barangay diha nga mura bitaw’g wetland. Unsa bay inenglish sa… Kaning y*** ning wetland. Kanang… Oo, katunggan. So mao na.
Ang sunod Chel Diokno. Wa gani ko kahibaw’g unsa ning Chel. Babae ba ni’g laki. Unsa may nahimo niya? Sige man lang na’g panaway sa radio. Adtuon sa mga media pud. Kani pung mga ugok na media adto dayon sa ila kay abi nila mao niy mga bright. Sus nimo oy, Ginoo.
Kanang mga… Halos tanan pera-pera na diha. Ako na nang gasulti nimo. Twenty-three years ko sa mayor. Kanang magsulat anang black propaganda ipakita sa nako. Ipakita nako karon pila ka adlaw. Gikumpleto lang nako. Tan-awa ang connection nila. Sa yellow gihapon ni. Binayran eh.
Chel Diokno. Ang iyang tatay. Kay komo kay anak lang siya sikat na pero maryosep. Wa ni’y gibuhat. Wa gyud ni’y gibuhat. Wa ni — abogado ni wa gyud ni muappear (appear) og korte. Di ni kahibaw mag-trial.
Kaming mga abogado, og dili ka makasugakod og trial sa korte, para namo wa. Og sundalo pa ka wa ka muagi’g Jolo. Diha ka lang pirmi sa Manila gasuroy-suroy. Fort Bonifacio. Agi ka’g Jolo, agi ka’g diha sa Ilonggohan. Oriental, Occidental nga Negros, Cordillera, Samar. Mao na.
Pero kaning — kaning Chel Diokno. Itandi nako ni siya kang Bong Go. [cheers and applause] Kani man gung taga-Manila — hoy, kamong taga-Manila, dali… Judgmental kaayo mo. Abi man gud nila’g aide-aide lang nga ordinaryo ba nga empleyado na, “O sige aide kita.”
Kay abi niya’g ang mga empleyado lang akong gialagaan ba nga kani, Batangueño ni. Ang amahan ani related kanang Tesoro nga barong. Ang nanay ani ang Tesoro. Kanang printing press diha sa UM sa Davao anang likod nga dako kaayo’g usa halos katunga sa bloke sa… Ila na. Tesoro printing. Mao na’y kinadak-an sa Mindanao.
La Salle graduate ni. Spoiled ni nga bata. Sige lang ni’g suroy-suroy, sige’g basketball. Anak og dato. Kana, kauban sila ni Bato. Naa koy aide ila pung kaila. Barkada ba. Dula sila’g basketball, pagpasa ni Bato — ikaw ‘to noh? — pagpasa niya sa balo, pagsalo sa akong aide, diretso katumba, patay.
Ang pangalan niya si Jimmy Halili katong tag-iyag nightclub bitaw ang amahan. Mahinumdom mo niadto the garden diha sa Davao. Mao to iyang — mao ni siya. La Salle graduate ni. Dili gyud ni pang — pang-ingon pang… Ingon lang siya nga, “Sir…” Kay namatay na man so na — manugo man. Alanga’g ako.
Ang patay ba hipuson, ana, tawgong punerarya, siya-siya lang, amigo. Pagkahuman ingon siya, “Og wa kay laing masugo, pwede ako, sir” ingon siya. “Kuan lang ko kanang temporary lang hantod makakita ka’g kailis.” So wa na man pud ko mangita kay maayo man.
Kani si Bong tig — ang anak ani naa sa La Salle, valedictorian. [Pila’y edad ni…] Baynte años. Naa sa… Valedictorian ni since niadto. Ang iyang anak — imong anak naa sa Stella Maris noh? Babae, salutatorian. Mao niy — tigas ni. Ang mga taga-Manila abi lang nimo’g kanang, “Ah aide man na.” Abi nila kanang empleyado lang pung civil service. Kahibaw pud. La Salle graduate ni. Tigas ni sa Davao. Naay pangalan ba ang pamilya.
Kani 21 years sa ako. Muingon ka la’g mga milyon-milyon naagi sa iyang kamot. Karon siguro di muabot og bilyon pero kung milyon-milyon lang, siyay akong sinaligan. Naa man nang mga sundalo. Muadto ko sa bukid magdala ko’g kwarta. Tagaan ko’g 50 million usahay abrihan nako pero ginabrihan nako sa ilang atubangan, sa ilang atubangan mga opisyal. Ingon ko, “Bahin-bahina na ninyo para sa operation.”
Kada… Naa puy… Suportado gyud nako ang military para mutrabaho. Pero saying lang lagi. Kanang bala ug kanang sweldo nila og ato nalang nang ibutang, ihulog tanan sa yuta, abono, ug kanang seedling, ug kanang mga tractor nga gagmay, palit nalang nato. Undang tag giyera kay gasto. Gasto ra kaayo.
Kung magkasinabot ta. Ambot og unsay… Kamong mga NPA mag — paminaw lang mo. Pero og ingnong giyera, porbida. Sige lang… Mayra ba’g atong gipatay laing tao, Pilipino ra pud.
So Bong Go, Chel Diokno. Susmaryosep. Wala moy pildi kang Bong Go. Maayo ni. Kita mo sa… Kahibaw mo’g nganong na senador ni si Bong? Ana ni.
Ingon ko ninyo sama sa giingon nako karon, og naay graft and corruption, ibutang sa… O, adto nako. Tuktoka ko ngadto basig unsang orasa. Pagtawag la’g inyong kaila, si Governor Zubiri o Congressman. Ingna, “Gusto ko makig-istorya ni Mayor.” Dad-on ka, istoryahi ko’g kinsang opisyala nangayo, pila, ibutang daan sa 888. Mao ning text oh. Mao ni — mao ni siya kawatan. Kurakot nga director o assistant director.
O kinsa man nang gatrabaho, ga-survey sa yuta nga sige’g pangayo? Kamo gud og naay sayop, isulti daan. Unya kasab-I, ayaw kahadlok kay kanang inyong yuta na gisurvey dili na mawala sa inyo kung kasaban ninyo ang mga empleyado sa gobyerno nga corrupt. [applause]
Ayaw mo pagpapildi sa mga taong binayran lang ninyo. Ako. Suma nakadungog ba mo’g Malacañan sa akong baba? Karon. Ako muingon ko akong opisina o Pasig. Diha, opisina sa Pasig. Di ko nagagamit og kuan. Unya di na magkinahanglan pasalamat. Bayad ni. Mao nang ako magpakahubos gyud. Kahibaw ko bayad ni. Ang gipakaon nako sa akong duha ka pamilya gikan sa inyo sa…
Duha’y akong asawa. Naa koy upat kabuok anak. Mao ra nay ginadawat nako sa gobyerno. Wa nay lain. Dili ko nagapirma’g mga kontrata-kontrato mga rail way, MRT.
Pero tan-awa karon ang mga airport nato. Tan-awa ang daan sa Luzon. Pagkagwapo na. Ang train, kanang EDSA, diba niingon sila nga dako ang problema, kinahanglan kog kwarta, tagaan ko’g puder nga special. emergency power. Kay dako’g — ayuhon man nako ang EDSA. Kagasto ka man gyud.
Naay babae na sendor niingon na’g, “Ay ano ito, malaki masyado. It’s a big money. Baka ma-corrupt ito. Delikado.” Mao to niingon ko, “Ha? O sige.” Hantod karon ang EDSA ga… Nagbuhat nalang gani ko’g mga dalan didto sa Cubao to — Cubao to Makati. Tan-awa. Mga June, July, August. Five minutes na sa inyong sakyan.
Puro ingon ana na ang — taas na ang… Diri nalang ko taas. Agwanta daan. So medyo luag na ang Manila, wala — except EDSA. Kay giingnan man na basig kurapon daw. Ah t*** i** mo. Og mao nay pagtuo ninyo nako, kamo nalang.
Babae na nga senadora. Eh may hangin pud na wala sa lugar ba. Kani si Florin Hilbay. Abogado. Bayot. Ang iyang girlfriend si Igot Isidro. Sige man ni sila’g uban. Agot, dili Igot. Igot kuan diay na. Bakla man ‘yan siya ‘no? Bakla.
Wala man akong problema na sa mga bakla kay itong bakla na ito palaaway. Unya sila-sila ray tigsaway nako Agot ug siya, siya na nuoy nagdayon. Sige man na sila’g uban. Ikumparar nimong Koko Tolentino, anak ka nga — Koko Pimentel. [applause] Nilupad na. Nah. Unsa may eroplano nila? Kanang baratuhon? Kay og mahagbong na, nah kulang na atong listahan diri. [laughter] Mao na kay una-una’g uli.
Hilbay. Solicitor General. Palaki-laki dayon. Mao na iyang — kunwari uyab niya si Agot. Magpakatotoo ka. Bakla ka, magpatotoo ka. Huwag kang magtago ng cover-cover. Gigawa ka ng Ginoo. Kitang tanan gibuhat sa Ginoo. Ang kadaot ani, ta-aw nako sayop sa Ginoo. Dili kay Ginoo siya masayop siya — ‘di siya masayop rather kay binuhat si Adam…Ang usa way bu…
Ana ang Ginoo ingon sa Bible, “Mingaw man ang universe. Wa may tao.” Ingon siya, “Mag-create ko og heaven unya naay paradise.” Naa tanan, mga hayop kumpleto para sa tao. Ana siya, “Magbuhat kog tao, laki, si Adam.”
Pagkahuman, ingon ang Ginoo nga — ‘di ko kasabot sa Ginoo usahay. Iampo lang ko ninyo nga pahayagan ko ba. Di ko… Ingon ang Ginoo, “Luoy man kaayo ning si Adam wa may partner. Buhatan nako og si Eva.” Ah didto na.
Pagkatao sa — pagbuhat niya sa babae gitupad niya kang Adam, didto na nagkal****-l**** ang kalibutan kay naa nay babae. Og laki lang unta to, si Hilbay ra, usa ra siya kabuok. Way manghilabot ni Agot.
Pagkahuman, pagmata ni Adam, naa nay bababe. Siyempre gwapa gud na si Eva —Eva or Eve. Unya ambo tog unsa puy nasulod sa utok sa Ginoo ba. Diha ko matingala hantod karon. Inon dayon siya, “Pssst. Dali.” Gitawag to niyang ahas.
Di ana pung ahas, duol. “Unsa man mo?” Siyempre amo gud niya. Kuha siya og — ang ginawaa kuha og apple kanang made in China bitaw yellow dagko. Saksak niya sa baba sa ahas. “Dad-a na kang Eva. Tintala siya na mukaon anang apple.”
So ang ahas gilatay-latayan ang lawas ni Eva. Eh ang uwag. Ingon ang ahas, “Kan-a ning apple.” Pagkaon apple, wala na, nag — nagkuan na sila, nagtalik na sila ni Adam. Didto na magka-l**** ang kalibutan.
Akong tingala perpekto man ning Ginoo. Ngano iya pa mang gitagaa’g apple para kan-on? I mean what’s the — what’s the rationale? Di ko kasabot. Perfect na unta unya imong ipatintal. Mao nay di nako masabtan. Dili kay ingong nikontra sa…
Naay taong kinahanglan musulti nako’g nganong ingon-ana. Mao man nang nasuko nang pari. Di diay ka ka-question? Unsaon nalang nang pagka in — tagaan kag Intelligence? Ngano? Unya pagkahuman gipalayas na nuon sila sa paradise. Unsay ilang sala? Tsuk-tsak.
Unsa may kadaghang sala nato, kitang mga minyo? Huwag mahiya. Tsuk-tsak. Ang mga babae Makita pu’g ilang lovers kay sigehan sila’g kulata sa ilang bana kay hubog? Tsuk-tsak. Tanang problema nang gikan sa tsuk-tsak. Mao na diha. Mao nay akong katingad-an.
Dili ka’g wa ko ma… Unya ako niadto wa lagi kwarta sa kompanya, kagang-kagang lang gud nga tagtulo ka oras nga lupad. One hour thirty minutes kwaon nako na’g three hours ni. Hinay man nang… Sus Ginoo ko. Mahagbong ni… Wa pa rabay tsuk-tsak.
Macalintal. Ikomparar ko gihapon kang Koko Pimentel. Sus Ginoo ko. Di na ko musulti og open. He can stand on his own. Bar topnotcher. Tanan naa na. Naa nay — na puy bag-o… Naa puy bag-ong asawa ang buang. Pareho mi, ikaduhang asawa. Pero bulag na.
Macalintal mao gihapon. Mar Roxas. Komparar… Hain na ba tong resume ni kuan beh? ‘Tong resume ni TolentinoT*** i** maka Tolentino ning police ha.
Tan-awa ra gud. Kani ba, nidangan na man ko niadto, napildi, pero tan-awon na isa ka hinayang ninyo. Kamoy — kamoy mghilak.
Napaulad ng Tagaytay City bilang mayor. Tinuod man, buotan gyud ni. Buotan halos gani murag snob, strikto. Pero buutan lang na siya. Dating Metro Manila Development Authority, Chairman ng Pangulo ng City Mayor’s League ng buong Pilipinas, heneral sa Philippine Army, isang international environment lawyer.
Nang nagtapos ng Master of Laws sa University London, designated as my crisis manager sa tanan, supertyphoon Ompong, katong sa pagbuto sa [Makiling?]. Lain tao. Sayang kaayo ni og palutson ni. Ikumpara ninyo kang Erin Tañada susmaryosep. Erin Tañada na gitabangan namo ni niadto.
Walay gibuhat — sabagay way gibuhat og di magdepensa og mga left ug komunista na demandado sa korte. Okay man na, bilib ko diha, pero kadaot mao lang iyang gihimo, wa nay lain. Mao na diha. Pero maayong tao. Kuan, magdiperensya lag mi og kuan. Eh siya puro komunista ang ginadepensahan eh. Human rights lawyer. Unya ako pay sigehan nila’g…
Ingnan ta mo undang mo anang droga. Di mo muundang? Patay mo. Mao ray akong sulti. Gub-on ninyo akong nasod eh. Baw-an nimo Bato, pilay sulti niya nga drug addict? One million six. Nigawas lang na panahon nako.
Panahon sa uban, walay nigawas. Naa umusurrender, duha, tulo. Pagka Presidente nako, ingnan nako abrihin. Ingna giingnan nako di mo musurrender 24 oras, patyon ta mo. Gawas silang tanan. One million six. Ngano man nga di — ngano man di… Nganong di ko maluoy nila?
Kay kana gung addict ‘pag nakuh niya ni, kani siya mangita og usa para mutabang. Ang ginansiya niya mao toy iya konsumo niya. Unya kani mangita pud. Mao na na.
Karon if the head of the family is the one that is contaminated with drugs, the family becomes… It’s a breakdown of filial ties. It becomes a dysfunctional family. No more food on the table, the children are out of school, ang mga anak niya sa gawas, mag-unsa na lang. In all probability, ma-drug addict lang gihapon.
Pila ka million kanang imong 1.6? These will cause the collapse of the family. Pila katao ang nakapusta karon? Ingon si Santiago niadto, three million. Ingon ni Bato, 1.6. ‘Di okay. I’ll tell you, both are correct. Kay kadtong ihap didto sa Manila lang to.
Katong mga TV nga by the thousands na nag-surrender, Manila count lang to. Wa — di nila apila ang Bacolod, ang Iloilo, Davao, Cagayan, Cebu, Manila, Bulacan. So pila katao karon na in the state of dysfunction? Pila ka nanay karon nagahilak?
In all kadaghanan o naobserbahan nako… Fiscal gud ko niadto. I was doing trial work. Kada adlaw naa ko sa korte. Ang dysfunctional, ganun na lang kaluoy nimo. Guba gyud ang pamilya. Pero og gub-on ninyo ang pamilya, ako’y Presidente, musugot kaha ko? Ah, mao na na diha.
Dili gyud ko magduha-duha. P***** i**, patyon ta gyud ka. Di ka mutuo? ‘Di sige. Kamo. All you have to do is to drop the drugs. Pag-antos nga nag-withdrawal. When the monkey rides on your back, endure it. Kana gung monkey, it’s an idiom. Mura man gud ka’g gisakyan ana’g unggoy sa likod. Kinakagat ka. Muana-ana na. Mao nang adik.
So mao na diha. That’s the problem. Ayaw gyud mo ana kay hiritan ta gyud mo. Ayaw mo’g pagtuo, palutsyon ta mo. Gub-on ninyong pila ka pamilya. How many families would you — labi na og big time distri — drug lord ka? Mayor ka?
Pareho kang Parojinog? Espinosa? Kadto si Mabilog? Nangutana siya kang Bong suko ba daw ko? Giingnan nako si Bong, “Ingna siya, siya’y musunod.” P***** i**** mayor.
Tama tung sulti. Ni-a man ni. Buhi man ni o. Si Secretary Alunan. He was the undersecretary when I was a mayor. One day, gipatawag mi niya sa Malacañan. Gi-warningan mi niyang mga mayor, just like what I did sa akong panahon.
Ingon siya nga, “Don’t go sa drugs because…” Didto siya sa America, he talked to the DEA. Mao’y sulti niya. Giignan siya sa Drug Enforcement Agency sa federal government panahon ni Ramos ha?
Pak, nga “At the rate, your country is being swallowed by drugs. You will be a narco state in due time.” Tinuod gyud. Nagsugod na ang mga gobernador, barangay captain naabot na’g almost 5,000.
Now, mga mayor sulod na. Parojinog, distributor diri sa Mindanao, ang iyang kwarta, ang wallpaper imbis pintura nga plain, mga kwartang tag-500 gipilit-pilit sa…
Ana kabastos ang kwarta basta magpadala ka. Wallpaper sa imong balay tag-500? Unya magsige’g libot-libot sa Mindanao magdala’g droga. Espinosa, mao pud. Odicta, mao pud sa Iloilo. Ah, mao nang kalakiha. Wa gyud kay swerte ani.
Basta ako, not during my time. Ayaw sa panahon nako. Paghuwat mo. Tulo ka tuig lang man ko. Pahaway-on lang mo. Tagu-a lang nang inyong naipon na ninyo. Avoid drugs because you might not live to spend the money na imong makita sa droga.
Balikon nako. Hiritan ta gyud ka. Ma-gamay ug dako, because kanang crime gud nga droga, it is always organized. Naa kay kuhaanan. Naa kay mga tinyente, naa kay basurero. Ang basurero, mao na ginatawag nga peddlers. Mao nang basurero ang tawag ana. Tig-distribute na sa…
Pero organized gyud na. Ang mga abogado, nagpahibaw-anay man mi. Og ingon ana gani, because kining drug distribution could only be the result of an organized crime.
So the act of one is the act of all. Pareho ra mo. Ang drug lord nga nag-import og lima ka drum ug namaligya ka pa because you are an organized crime.
Mao nang ingon nila, “Bakit si Duterte ginapatay niya ang pobre?” P***. My duty. I said the act of one is the act of all. Ang… ‘Pag imong pag-distribute, pareho ka ra sa nag-import. Usa ra mo. Usa ra ka distribution unit na. So muingon nga madakpan ka diha, pasensya ka.
Pobre? Wa na ko’y mahimo nimo. Kung wa kay panglungon, tagaan tika’g lungon. Di ko musugot. Dili gyud ko musugot maski unsaon ninyo. Basig muingon mo nga di mo muboto sa mga kandidato. ‘Di ayaw. Huna-hunaa ang inyong anak og ang inyong Pilipinas og unsay mahitabo. [applause]
Kinig babae, di na lang ko diri. Mao ni. Gary Alejano, tan-awa ang record ani. Tan-awa ang record kung unsay gibuhat. Tan-awa ang mga Mangudadatu. Ang asawa pa ni — iyang igusoon, gipatay pa. Gi-massacre. [Pila? Sixty-seven?] Fifty-eight ka tao. Na-kapital pa ang kinabuhi sa asawa ni Toto.
Bam Aquino. Bato dela Rosa. Kani? Daghan gyud ning — daghan na’g samad for his country. Si Bam Aquino? Sige la’g istorya. Chel Diokno, i-kompara nimong Bong Go. Mao ni akong gipadala sa tapang at malasakit.
Hilbay, bayot. Alangan. Sala man na sa Ginoo. Kay nganong… Tulo unta to iyang gibuhat. Lalaki ug babae — ah upat. Lalaki ug babae, tomboy ug bayot arong makompleto.
Wa tay mamahay ba. Nganong himuon man ko nimong lalaki nga babae man ko? Muingon pud ang babae, “Nganong gihimo man ko nimong lalaki?”
It’s all in the brain, it’s genetics at times. Pero… Who is the creator? So ang bayot is as sacred as an ordinary. Dili nimo pwede nang mga bayot ug mga tomboy.
You cannot do that. Ako, wala na sa ako. Naay isa sa dormitoryo niadto. Ka-roommate ko bayot. Okay man kami, ‘di man pud manghilabot. We respect each other.
Unya naa ko’y… Kani si Tolentino, kamo. Pero laliman ka’g Master of Laws? Ako nga p***** Presidente, wa gani ko kaabot og 80. Puro na 75. Otso Diresto, 75.
Kaning Otso Diretso, na-Otso Diretso sa impiyerno. Ako, 75 lang. Akong mama maestra man. Muingon siya nga “Rodrigo, wa na ba gyuy pag-asa ni imong kuan?”
Ingon ko, “Ma, sakto na man nang 75. Kaya og 76, wala na ma’y diperensya. Unsaon ko man nang one percent? Eh 75, mu-grade four na man ko. Pasar na man.”
Pag-abot na sa grade six, niingon na pud na, “Unsaon man nimo’g pag-kuan sa high school?” Ingon ko, “Ma, naa na ang grado namo. Seventy-eight, 77 ko. Okay na na, musaka na ko.”
Pagbalik sa high school, 75 na pud. Nahuman ko’g five years. Unya pag-abot sa College of Law, p**** i**. Binigyanay. Sige la’g — hala, wa na’y… Suge la’g tuon. Kahibaw ka anang San Beda. Pero ako, ang babae diay, ang mga taga-Centro Escolar, unsaon na lang man?
Niadto bitaw sa mga canteen-canteen, sige’g ligaw. Paggawas sa grado, 78. Classmate ko man na si Mamao. Kana. Kanang… Kana mao’y studious. Kanang Moro nga Maranao diha.
Ako, 75 ra. Karong na-Presidente ko, ang akong kaatbang, valedictorian. Defense Secretary Lorenzana, PMAer. Unya si… Puro bright na sila tanan. Cum laude.
Ang akong katupad si Dominguez. T*** i**, kuyaw na. Kindergarten pa. Kababata ko na eh. Classmate hangtod… Silingan ra mi. Bright kaayo na. Graduate na magna cum laude.
Mao na ako, inig sulod nako kay manindog man na silang tanan. Kini si Tolentino. Manindog na silang tanan. Akong ingnon nga… Kana si Andanar, Secretary…
“Sit down, sit down.” Unya magtan-aw ko nila ba. Diin gani ka gaskwela? Gawas ka pud nagskwela ‘no? [Asa ka nga university? Australia ka nag… ] O, Australian.
Ako, ako ra gyung naabot sa kuan, Alaska. Alaska milk. [laughter] Maoy ginapainom sa among mama inig katulog. Mao ra ni akong kinalay-ang naabot. Alaska milk. Usahay mag-tan-aw ko nila. Magtindog na daan. “Gentlemen, ladies, kindly sit down.” Magsugod ang among…
Unya magtan-aw ko nila. Puro bright. Magsud-ong ko nila. Pagkaluoy aning mga buang oy. Mga bright ni sila. Dagko’g grado. Sige’g eskwela, sige’g study.
Karon? Sulugoon lang nako tanan. [laughter and applause] Cimatu — General Cimatu ug si General Año, “Limpyuhi nang Boracay.” Paghuman pagkalimpyo, gi-land reform nako.
Gihatag nako sa mga Ata — Ati. Unya muingon mo nga kuan — usbon nako. We will continue with the land reform. I am sorry pero idayon ko na.
Kinahanglan ibutang gyud nimo ang beneficiary. Og nabayran na na, problema na na ninyo nagbayad. But that is the law and we will enforce it.
Ang sunod, ako ha, paminaw mo’g maayo. I-kompara ni si Alejano, Aquino, Diokno, Hilbay, Macalintal, Roxas, Tañada, Gutoc. Ipa-kontra ko lang sa usa ka tao.
Kabalo mo kinsa? Freddie Aguilar. Ngano gipadagan ko ni? Freddie Aguilar is bright. But he talks always in Tagalog because he’s very nationalistic.
Tinuod lang, he can deliver a speech for all the night if you want to hear him. Pero ‘di mo lang nakita. But bright ito. Kanang mag-compose ka’g kanta, mag-himo ka’g tono ngari nga linya ba. Taran-taran-tang-tang-tang, unya og dili gitara. Human, naay tono, ilang ibutang ang lyrics.
Kahirap kaya nga niyan. Murag algebra na. Magsige la’g ana. Og paminawan nimo ang kanta ni Freddie Aguilar, all are social songs. May mensahe para sa Pilipino. Pipi at Bingi, Magdalena, Anak, naa gyuy laman. He gave the Philippines a face sa atong music nga Tagalog. Binigyan niya ang mukha ng Pilipinas.
Iyang “Anak” niya, bilib gud tanan. Hasta ako. Hasta karon bilib ta. Sige ta’g paminaw. Unsa may na… Maayo na lang ni si Freddie Aguilar. And maybe he can promote music or whatever Filipino or nationalistic iyang orientation. Left ni pagkatao. Mura ni’g komunista. Naa gyuy mga mensahe nang iyang mga kanta but he’s very good.
Ako… Huna-hunaa lang ninyo. Naa gyuy ikahatag ang tawo. Kani, wa ni sila nahatag. Tañada, Roxas, sus puro corruption. Macalintal, Hilbay, Diokno. Nisikat lang ni kay ang ingon nila “corrupt.” Ako? Corrupt? P***** i**, pangita mo’g kwarta basig piso. Wa mo’y matila sa ako kay wa ko’y kontratang ginapirmahan.
Ginadawat nako, ako rang sweldo. Pangutana mo basig kinsa. Wala mo’y pag-asa sa ilaha nga… Karon, naay usa katao, kini maoy naghatag og warning sa amo. So he was aware. At the time of Ramos, siya maoy gipadala. Gipaadto mi’g Malacañan, giwarningan (warning) mi niya.
Pagka-Presidente nako, pangutan-a na inyong city mayor. Gipatawag ko ni sila tanang city mayors sa Pilipinas. Giwarningan ko ni sila. Naa na didto si — katong sunda — police general nga si Loot ang… Loot ug si Garbo. Si Loot, gipaam — gipaambush sa iyang mga kontra, buhi lang gihapon hangtod karon. Tonto na…
Ah didto sa katong city mayor. Nandoon ‘yun siya. Ako siyang giingnan sa daghang tao. Ana ko, “P***** i** kang… Ayaw pagtoo nga police general ka di tika…” Gastorya siyang Bong, niadto siya, gipaningot siya. “Ayaw gyud pagtoo nga general ka. Palutson takang p***** i** ka. L***** kang dako.”
Kamong mga pulis, unahon ta mo. Pero kamao ko mudepensa og tao. Pero kanang any — ayaw lang gyud ang droga. Ayaw lang gyud ang droga. Kamong mga pulis, usbon nako. Gusto mong mabuhi na among serbisyo, ayaw gyud ang droga kay…
Kamo, kamo gyuy i-una nako. Taga-gobyerno, ‘di lang pulis. Tanan taga-gobyerno, unahon ta gyud mo. Mauna gyud mo. Dako man siguro inyong sementeryo diri. Magpa-reserve na daan kay ting-kagool ka gyud.
Kani si Secretary Alunan, he is the strategist. National security expert ni. [applause] Mao ning laing lalaki. Mao ning nag-warning nako. Ang gibuhat niyang warning pero dili parehas sa akong warning nga “Kkkk.” Ang iya tinarong ba nga — tinarong pud tong ako pero ingon ko ayaw.
Ayaw gyud. Ginoo ko. Maluoy mo sa inyong pamilya, inyong mga anak. Ayaw gyud. Kay kana, guaranteed impiyerno gyud ka diha. Alunan, more than ever, i-komparar ninyo kang Chel nga… Hilbay, Roxas. Si Roxas nagtu-o nga — nagsalig lang nga pangalan ba. Kay abi ang lolo na-presidente, siya pud maayo. Wala. Talawit pa.
Nerbiyoso kaayo ni. Mao ning presidente og naay magbuto-buto diha ron, mauna’g ambak. Ah, talawan ning y***. Nerbiyoso. Didto sa presidential debates, sige’g balik-balik sa kasilyas. Ana ko, “Mar, ninerbyos ka ‘no? Sige ka ihi-ihi diha.”
Unya pag-abot niya sa sulod, iya dayong gibati ang iyang mga kailang dagkong igit. “Uy, Justice Davide. Uy governor.” So kami intawon nga way kaila, ako nga taga-Cebu, wa may kaila, wa man nidako didto. Tan-aw lang mi. “Uy kuan.” Pati kadtong mga manager sa mga media, “O, ayan.”
Pagkahuman niya, niingon dayon ko, “Sige. Kamong mga hindi nabati ni Roxas, dito kayo sa akin.” Pildi siya. Mas daghan man nang di niya kaila.
Mao ng hambog-hambog ng sigeg “Hi, hi.” Dapat gawain mo, “Magandanag gabi sa inyong lahat.” Pa-hi, hi pa, naunsa — hi, hi, paughon ta nuon kas alambre, hi, hi. [laughter]
Senator Sonny Angara, kuyaw na. [applause] Usa ni sa mga senador nga naga-criticize sa ako, ilabi na kanang taxes. Pero wala koy kuan sa iya, basta tinarong lang nga kanang limpyo ba nga naay murag sayop.
‘Di man ako ning gibyerno. Og moingon mo nga ingon ana, ‘di sige. Tan-awon nato if you can correct it but he criticizes me and I like it. ‘Di ko gusto’g kanang mag sige la’g oo, [applause] ang tawag nila ana supsop buto.
Sila pud, “Ah tigas ka mayor uy.” Ay ako pay imo nga anaon ko na o, “Giunsa man nako pagtigas? Tigas otin, o tigas gyud na tigas? Unsa. ‘Yung, “Ah ikaw mayor kuan ka…” ‘Di ko ganahan ana.
Ang sunod, si Congresswoman Pia Cayetano. [applause] Mga babaye mao ni gahatag sa inyo sa extension sa inyong maternity leave, unya may bayad pa. Liman ka, gobyerno mobayad pa sa inyong tsuk-tsak. [laughter] Ang resulta sa inyong tsuk-tsak, gitas-an niya ang inyong bakasyon maternity leave, bayad pa gyu’ng gobyerno.
So imo ning pandaghanan basig karong — kaya marami ng — bigla nalang marami ang mga tao sa Pilipinas. Kay may bayad man, magbayad man ang gobyerno ‘pag nabuntis. Nabali ang kalibutan p*** ako na hinuon ang may utang. Inyo rang lami na, tsuk-tsak, wa koy labot. Pagkahuman bayad — t*** i**.
Maayo na ma’am, hasta pud unta ang laki bayran pud. Kapoy gud mokiyod, [laughter] ilabi na’g tiguwang ka na. Ang akong likod di ko ka — wala. Mobinhod dayon. May — may ano ako sa motor. Ikapila gud ko — basta tig-motor ka, ikapila nako nadisgrasya.
‘Di na maayo akong spine hasta ngari, mao ng motan-aw ko kabalo na mo ana, pero og anang ano, straight lang ana, ma-compare. Pero og tawgon ko gani ikaw ingon dayon nga, “Pormal kayo nis Mayor o. Dili gyud lang siya mo-glance.”
Ana gyud, unya. [laughter] Di na man maliso ni kay wala na. Ikapila ni maugbok. Ay sus, 17 years old pa ko sige na kog kabalintong.
Ang sunod, si JV Ejercito. [applause] Progressive, di ko katuo nga ingon ani. Medyo bugoy-bugoy man gud ni niadto. Pero kadtong nasenador na, kari mosaway pud. ‘Di ba? Kanang naay ‘di niya magustohan mosaway. Maayo man na, maayo na.
Mao na ngaayaw ko’g — dili ni ingon na supsop buto. Kuan gyud ni, mo-criticize gyud. Mao na ako di ko gusto anang klaseng tawo, pangita mo’g laing supsupon ayaw lang — ayaw ko binuangi. Tug-an mos tinuod. Ayaw ko’g kanang…
Ang sunod, ‘di na man nako kinahanglan siguro gani isulti ang panga’n, ako lang patindugon pero wa — naa na tanan sa iya eh. Kakugi, naa na, dugay na gud ni governor hangtod karon. Pinaka the best si Governor Imee Marcos. [applause] Nilupad na.
Ug kaning usa maayo pud gyud ni. Mura ni’g nanay sa Senado. Kuan, strikta ni sa kwarta, dali ra ni mo — dali rani mo-question dayon og asa ang kwarta sa gobyerno ana, mga ahensiya ba nga ga-implement.
Bilib ko aning Cynthia, unya maayo gyud. Pareho pud sa among speaker, iyang bana ba, niadto speaker namo, Speaker Villar.
So… [Hoy, kasayo pa. Unsang orasa ninyo?] [laughter] Maayo kay makalup — maka-kuan pako. Usually man gud last time moadto pa ko’g Cagayan. Tuan didto ang eroplano nga tarong maoy mohatod nako. Karon, maayo man ang langit kaluoy sa Diyos, helicopter lang gihapon ko pagbalik.
Pero’g makita mo’g sug — kita mo’g nasunog didto niulbo, basig mao na na. [laughter] Pagpreparar nalang mo. Sabagay daghan mang…
I have to go home kasi naa koy — naa pa koy kuan ugma. Usually, kato sila moadto pa to’g Cagayan, unya mo-board og — ako helicopter na.
So mga kaigsuonan ko, una — so usbon nako. Wa man — wa ta mo pugsa, hibaw ko niboto mo nako. Daog ko ngari, landslide eh. Dili kay ingon nga nagpahari-hari ko kay di nako kadagan eh. I — I no longer have to play politics because I cannot run anymore. It’s a matter of three years then I’m gone, and I will retire.
Ayaw mo pagtuo anang diktador-diktador, di na mahitabo. Kay giingnan ta mo ha, naa man ning — kinsa bay tua didto? Ah Bato. Kausa nag — napikal ko sa diha sa command conference sa atubangan sa police ug mga military.
Giingnan nako sila nga mohawa ko. Motindog lang ‘tong chief sa Air Force, Army, sa Navy, ug si Albayalde, kung motindog mo I will take it to mean nga gusto mo’g bag-o. O mohawa ko.
Ako di man ko hangol aning pagka-presidente, ako ang tinarong lang ug kinsa lang ‘tong mga tawong makatabang. Kung maluoy ang Ginoo patapuson ko, then I would need men. Pero og suddenly moingon ko’g may plano gyud ko mo-retrire, sa kausa sa Cabinet gitalikdan nako ni sila.
Sa Cabinet ni, sa akong kalagot nga kanang daghang — preparahe ko’g listahan. Pagbantay mo ana ha? Kanang conversion. Kanang conversion, alam mo ang classification gud una gyud lasang pa na. Kung imong i-clear ang lasang himuon nimong agriculture, may luna ka, mag-galas ka.
Then mag-agriculture, ‘pag daghan na’g tawo mo anang barangaya na mo-su’d, mahimo na na’g residential ug commercial. Mao nay dagan, pero kanang karon, walay conversion.
Kay og himuon ko ng conversion, commercial, hurot ng… Wala, wala man moy kwarta, ‘di modawat na pud og ibaligya? ‘Di man ko mosugot ana, puy-i ninyo after 10 years sa award ang inyong mga anak milyunaryo gyud na, sigurado na.
Mahal na man kayo ng yuta-a. Parehas Boracay, ang mga Ata diha — Ati diha, after 10 years pwede man nila parentahan okay man na. Pero’g parenta lang nga dose mil, ‘di mo kapa-eskwela sa inyong anak. Ang dapat kamo og naa na, iparenta ingna kanang dako nga makapa-eskwela pug anak sa Manila.
‘Di gyud mo makatilaw’g anak nga doctor, abogado, ug unsa pa, og dose mil ra na. mao ng akong giingon ayaw mo’g sugot ana. Karo’g di ninyo na kaya, akoy mosulod. [applause] Human na man — human na man ang land reform.
Tapos na ‘yan. Nandiyan na lahat kaya lang ‘yung beneficiaries either gibaligya nila o ilang giparentahan. Karon akoy pabut-on, t*** i** ninyo kinsa may gasugo ninyo nga ibaligya na?
Balik mo diha. Og moingon ang nagbayad may — nakabayad ko ana. Ay pasensya ka, eh g*** ka pala. Alam mo na hindi pwede ‘yan. Kaya nga binigay ‘yan sa tao eh, unya karon magreklamo mo.
I don’t give — don’t f*** with me. Don’t give me sh — don’t give me that s***. ‘Di nako dawaton ng ingon anang klase. Kamo balik mo. Karon og parentahan ninyo, adto mo didto sa inyong governor tan-aw ninyo og unsay iyang tan-aw ana.
Pero og mo-renta sila, pila bay kita nila kada ektarya? One hundred fifty thousand — two hundred? Nganong di man ninyo bahinan maski’g singkwenta mil na lang aron makapa-eskwela’g anak? Og usa, duha ra — ayaw pud mo’g panganak og daghan. Purbida pud uy.
Mura man ta’g factory ani. Mao ng ako maglagot ko moingo’g “Pilay anak nimo?” Ilabi na’g sundalo? Ay sus, moinit ulo nako. “O bata,” ana ko, “…taga saan ka?” “Taga Cordillera ako, sir.” “Ilan anak mo?” “Sir, anim.”
Eh p***** i** ka sundaloha’ng pusilon ko ng imong otin run. Eh buang ka, pataka ka’g panganak unya pagkahuman nadisgrasya ka diha. O maski kamo, lisod magpa-eskwela og anak.
Ako maluoy ko sa tawo. Og di man lang ninyo matagaan og maayo ng kinabuhi, pills lang man na. Unsa man lang ng inomon nimo kada gabii? Sundon man lang nimo ng y***** kuan, magsunod. Pangutana na mo’g kanus-a mo magsugod. Okay ba og pagsugod ba o kanang pagkahuman na. Wa ko kahibaw.
O inyo ra man ng imnon. Karon, barato ra man na. kung wala mo diri… [Deliu, i-remind ang ano] Ka — ang panahon nila Ramos ug panahon ra nako nga naay birth — family planning. Ubang president hadlok eh, hadlok sa Katoliko. Mao ng pa-bow-bow sila sa pari kay hadlok man og kontraha’g pari.
Eh ako giingnan ko ang pari sa akong unang speech diri sa publiko. Di – dili siguro ngari but unang public nga kami gibinuangan mis mga pari sa gagmay pa mi. I remember first ug second year sa Ateneo.
Kamong naagi’g Ateneo de Davao, nahibaw man mo. ‘Di ba kada Friday naay misa. Ateneo, bisag Ateneo diri naa gyud nay — tinuod, Ateneo de Cagayan. Naa gyud nay misa, pagkahuman naay confession – misa unya kalawat.
Kami niadto, iingnan ta mo tinuod, samtang gina — ginapakumpisal among mga sa’a — mao na among dungagan kay moingon man sila’g “More, more, what’s your sin? Inimbento ko man lang na ang kanang manghilabot og babaye, kay sigehan ma’g tuyok amoang — ang imong itlog giana-ana man.
Kaming tanan. Kami, masking kaning taga ngari nga niagi’g Ateneo. Kaning niagi’g Ateneo daghan man ngari. Pangutan-a sila. Unsay ingon Katoliko nga ginabastos ko daw sila? Tinuod man na.
O tan-awa, niadto si Pope sa Dubai unsay iyang gisulti? They are investigating very late, very sorry, tinuod gyud ng pang-abuso anang mga bata ug kanang ilang madre nga ilang gihimong konsumo sa pari.
So diin man ko namakak? Ang Katoliko maoy bakakon. Sulti man lang kos tinuod bata pa gud mi. pero kanang madre dugay na na. Gi-admitar ni Pope didtos Dubai pagbisita niya. So kamong mga Katoliko nga ayaw ko ninyo husgahi dayon nga, “Ngano man si panga’n an Rody? Kay ingon pari kay…”
Tan-awa mismo si Pope na ni-admitar nga mga madre ginahimong konsumo sa mga pari ug kanang mga bata mga sakristan gina-rape sa mga pari. Kami, ang among kaso naa sa I — makuha ninyo.
Mark Falvey, text lang. Aw i-suwat sa internet, Mark Falvey — internet. Mogawas na iyang — siya ug ang iyang igsuon bayot pud. Tan-awa ang ilang sa’a, ang diocese sa L.A. na-parot. They had to pay 25 million sa ilang nabiktima. Tan-awa ninyo, naa diha sa inyoha, i-text. Mark Falvey, F-A-L-V-E-Y, tan-awag namakak ko.
Mao nay kalagutan sa ako sa mga Katoliko. Ngan — og tinuod nganong masuko man mo? Nga tinuod man gyud nahitabo sa ako — amo. Tan-awa didto sila sa America, tan-awa ninyo ang — og unsay mga sa’a niya. Naa diha. Kanang mga madre dugay na man na.
So mao na, either inyo kong sabton kay ako di ko bakakon. Usa ko ka Presidente, nganong mamakak man ko ninyo? Mao na kamo nay maghusga kining mga tawhana. Giingnan ta mo og naa moy makuha nga usa ka butang ani, ‘di magmilagro ta.
Mo-resign ko og — susmaryosep. Way gabuhat og ‘di gasaway nato. Tanan ako — tanan nakong gisaad gituman nako. Wa ko manaad og kuan, maski gani kanang Build, Build, Build, kay wa koy siguro nga unsay mahitabo nako pagka-Presidente. Amigo ba ta sa China, o kontra. O so naadto ko ngadto palit kog mga baril kay buto ang Marawi.
Wa pa gyud ko taga-i sa gi — nag-order na mi’g 23,000, gikapon sa Amerikano, prompting me to go to China to make friends, ug ngadto sa Russia. So may nalang nga gitabangan ta nila in our hour of need. When we’re desperate, ang naghatag og armas ang Russia ug China. Mao ni tinuod.
As your President, my word is always under oath. Ang Presidente, dili makabakak kay kanang among panumapa, tanan namong masulti is under oath. Sayop na, krimen na. So ‘di ko ninyo mamakak. Outside of kanang mga og unsay nahitabo, isulti nako ninyo.
Pero ang Pilipinas, medyo gwapo na. Magpadayon ta, naay akong mga tawong girepresentar ninyo. Re-electionist man si mayor, congressman, ‘di man na kinahanglan og — maski sila nuon — kami, kami pay nagkinahanglan sa ilang istorya para namo.
They have the narratives, we do not have it. Because, tigas man sila ngari. So I’d like to thank you for your patience about pila na ka oras, but then tinuod na tanan.
Daghang salamat ug maayong gabii kaninyong tanan. [applause]
[Birthday ni Zubiri?] Kanang na — nakalimot man diay ko birthday man diay nimo. [Sings Happy Birthday]
[Senator Miguel Zubiri: Salamat, sir. Thank you so much] [applause]
— END —
