Dili na malimod ang epekto sa climate change o ang pag-bag-o sa klima karon. Tinuod, bisan kaniadto pa sa mga karaang panahon, mo-ingon ang katigulangan nga ting-Semana Santa na perte na gyod ka-igang ug ka-init sa panahon. Dili man ikatingala ang pag-tuyok sa nagkalain-laing klima: karon ting-ulan, dayon mosunod ang ting-init, pulihan na sab og ting-ulan.
Apan sobra gyod ang ka-init ug ka-igang niining miaging dekada, ug bisan kining pipila lang ka tuig nga nilabay. Kaniadto ang moreklamo kadtong naa ra sa mga patag, labina gyod kung naa magpuyo sa dagkung mga siyudad, labina sa Manila, Cebu, Davao, Cagayan de Oro, Iligan o Zamboanga. Kay sa maong mga siyudad, nihit na kaayo ang luna sa mga kakahoyan ug ang singaw sa dagat motabang pa gyod aron morag pugon ang klima sa maong mga siyudad.
Karon, bisan ang mga naa sa mga bungtod nga dapit madunggan na sab nga mo-reklamo pag-abot sa ting-init. Mobugnaw man tuod sa kagabhion hangtud sa sayong kabuntagon, apan gikan sa alas nueve sa buntag hangtud hapon, perte nang inita. Bisan ang mga taga-Baguio, Tagaytay, Marawi, Malaybalay ug Kulaman mo-reklamo na sa maong ka-init ug ka-igang.
Mao nga ang katawhan mangita og alibyo sa maong gibating kainit. Dili lang gani tawo, apan apil na sab ang mga kabaw ug uban pang mga mananap nga buot magpabugnaw, iyawat makatagamtam og kabugnaw taliwala sa mopaak nga ka-init.
Mao unta ang kabintaha dire sa Mindanao ug laing mga dapit sa Pilipinas, tungod kay ang atong isla ug tibuok nasud, usa man ka arkipelago, o dagha'g mga isla. Dili ra kaayo ta layo sa mga lapyahan sa kadagatan gawas kung naa ta sa tunga-tunga sa Mindanawo nga layo sa dagat. Apan bisag layo sa dagat, daghan man ta'g kasapaan, bisan kung sa ting-init, mohubas ang pipila niini. O dili na kaayo lawom ang maong mga kasapaan. Apan sa ting-init, panagsa ra sab nga lubog ang maong mga sapa. Mao gani, nga kung dili pa kini polluted o gihugawan, nindot kaayo maligo sa kasapaan aron maka-ikyas ka-igang sa ting-init nga panahon.
Apan, pagkademalas sa mga kabataan karong mga panahona, labina ang naa sa mga siyudad ug dagkung lungsod. Ang mga sapa sa Davao, Digos, Cotabato, Iligan, Butuan, Surigao, Gen San, Kidapawan ug Malaybalay hugaw na ug dili na makadani sa mga kabataan aron mosalom sa maong mga sapa. Gawas adtong mga bata nga walay paki-alam kung hugaw o limpyo ang maong mga sapa ug ang mga ginikanan ani wala ra man say pagpakabana. Pero kung mobalik tag mga duha o tulo ka dekada'ng ni-agi, lami pa kaayo ilangoy-langoy sa maong mga siyudad.
Mao ni ang akong kaugalingong kasinatian sa siyudad sa Digos diin ako nagdaku. Gikan sa mga tuig nga wala pa ko mo-eskwela hangtud sa ting-high school na, halos kada adlaw ako ug akong mga igsoon ug kahigalaan tua sa sapa magpaharuhay ug magdula-dula. Kini ang usa ka handumanan nga dili nako mahikalimtan; ang kalami sa mga adlaw sa ting-init tungod sa kamanggihatagon sa kinaiyahan, labi na sa maong sapa. Ang paglutaw-lutaw diha sa mga lawom nga parte sa sapa, ang pagpa-anod sa among mga lawas labina sa mga parte sa sapa nga mo-agas og paspas ang sapa ug ang kabugnaw sa iyang palibot – kining tanan naghatag og dakung kalipay sa mga kabataan nga nanginahanglan og luna aron magdula sa panahon sa ting-init.
Maayo na lang nga duna pay mga sapa nga tua sa mga kabaryohan nga limpiyo ug lawom pa ug ang mga kabataan hangtud karon duna pay ma-enjoy nga maong mga kasapaan. Duna say pipila ka mga siyudad nga nangita og paagi nga malimitahan ang pollution sa ilang mga sapa, busa hangtud karon limpiyo-limpiyo pa gamay ang ilang mga sapa. Kini atong makita diha sa Cagayan de Oro, Oroquieta, Dapitan ug Dipolog. Pero kung dili magbantay ang mga SB sa maong mga lugar, kini sab maparehas sa ubang mga siyudad nga wala nay kaligo-an nga mga kasapaan.
Tungod sa programa sa turismo, dunay mga siyudad karon nga naningkamotan nga hunongon ang tanang klase sa paghugaw-hugaw sa ilang mga sapa aron mobalik ang ka-limpyo ug kapresko ani. Kini nahitabo didto sa Loboc, Bohol. Usa kini nga modelo diin ang lokal nga gobierno dunay konkretong mahimo aron mapanalipdan ang mga kasapaan aron kini mapuslan sa tanan sama sa nangaging mga kaliwatan.
Mao sab kini ang gipanghimo karon sa dagkung mga siyudad sa tibuok kalibutan. Dugay na nga ang mga lokal nga panggamhanan sa New York, Tokyo, London, Paris, Rome ug uban pang mga dagkung mega-cosmopolitan cities naghimog mga balaod aron mapanalipdan ang ilang mga sapa, nga karon maoy agi-anan sa mga buot makit-an ang katahum sa maong mga s
iyudad, pinaagi'g mga river cruises. Mao sab kini ang gipanghimo sa mga siyudad sa mga nasud sa China ug Korea. Gani sa China, duna silay gihimo aron nga ang mga river cruises mosulod ngadto sa kabanikanhan, tungod kay dagku man sab ang ilang mga sapa ug angayan kaayo ang mga ferry boats nga mo-agi sa maong mga sapa. Ug diha sa bukana, duna silay mga parks nga gipanghimo diin ang mga yanong katawhan maka-tai chi, mag-exercise, magtuon og sayaw ug ang mga kabataan makadula. Nabulahan ang mga katawhan tungod sa maong gihimong pagpabanhaw sa namatay nga mga sapa.
Hagit gayod kini sa atong mga lokal nga panggamhanan. Apan molihok ra man sab ang atong mga politiko diha sa pagpagawas og mga balaod nga modefensa sa kasapaan ug pagbutang og mga parks ug river recreational facilities, kung dunay pagpakabana ang mga mobotar kanila. Tinuod, tungod kay mas prioridad man karon ang panginahanglan sa trabaho, pagkaon, yuta alang sa mga mag-uuma, ancestral domain alang sa mga Lumad, kalinaw sa atong kahimtang ug pagpakigbisog alang sa tawhanong katungod, dili na kaayo nato matagad ang hagit sa kinaiyahan. Apil na ang pagpanalipod sa atong mga kasapaan.
Apan mohulat ba kita nga perte nang hugawa ang atong mga kasapaan nga dili na kini kapuslan sa katawhan, labina sa mga kabataan?
Daghan pang ting-init nga mo-abot sa atong kinabuhi. Ug kung wala tay himoon aron mapagkang ang climate change, mosamot pa gyod ang ka-init sa panahon sa ting-init. Angay tang molihok alang aning maong kausa. Apan apilon nato ang pagpabalik sa ka-anindot sa mga kasapaan.
Aron panahon sa ting-init, naa pa ang mga sapa nga mosapopo kanato kung halos dili na nato ma-agwanta ang paak sa kainit! (Ang MindaViews ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Brother Karl Gaspar sa Redemptorist, manunulat sa mga libro, apil na ang "Mystic Wanderers in the Land of Perpetual Departures)
