Dalhon ko adto sa akong amahan sa maong mga tigom. Akong mahinumduman nga tag-as kaayo ang maong mga diskurso. Ug daghan niini, bulatik. (Sa wala na kasabot sa bulatik, buot ipasabot, daghang dili tinuod.)
Apan kinsa gani tong maayo mo-diskurso (buot ipasabot: maayo mosulti, bus-ok og tingog, matag karon ug unya mogamit og pulong nga Iningles, dili sab mahadlok mobanat sa iyang ka-atbang) daling makadagit og mga boto.
Pero angay nang hatagan og lawom nga kahulogan ang pulong diskurso kay mao say daling gamiton karon kung binisay-on ang Ingles nga pulong – DISCOURSE. Sa mga universidad karon, labina diin gitudlo ang Pilosopiya, Sosyolohiya, Antropolohiya o ang mga gitawag nga mga sosyal o tawhanong siyensya, makahuloganon kaayo ang pulong discourse o diskurso.
Kay kung tun-an ang mga importante'ng mga panghuna-huna ug mga baruganan sa katawhan diha sa nagkadaiyang mga panghitabo, nagtampook ang mga diskurso. Kini tong unsay mga gihunahuna nga moabot diha sa pangisip sa katawhan nga ang sangputanan niini naa sa ilang pagsulti o paghimog mga buhat nga dunay dakung epekto sa katilingban o, gani, sa tibuok nasud o kaibutan.
Karong mga adlawa dinhi sa Mindanao, dunay tulo ka mga diskursyo nga init kaayong gidibatihan diha sa mga merkado, barberyahan, carenderia, ofisina sa mga mantalaan, istasyon sa mga radyo o mga klasrom sa tulunghaan. Gani sa internet, duna say maong pagdibatihay, sama sa mindanao1081 loop.
Kini ang mga diskurso tali sa: autonomy, federalism ug separatism. Binisay-on ug klarohon nato kining maong mga diskurso. Ang una autonomy, papolar na man sa kadaghanan tungod sa nahitabong pakigbisog kaniadto sa MNLF ug karon sa MILF. Ang gidusong baruganan mao ang pagmugna ug karon pagpalapad sa autonomous region.
Ang diskurso nga nagpaluyo sa autonomy mao nga magpabiling sakop pa gihapon sa nasud nga Pilipinas ang luna nga buot ilhong autonomous. Duna'y mga pribilihiyo ug katungod sa mga lumulupyo sa maong luna ang gi-ila sa panggamhanan subay sa naoyonan sa peace talks.
Karon duna pay mga babag nganong dili mapadayon ang GRP-MILF peace talks tungod sa angayan pang mga klarohonon nga mga punto, pananglit, kabahin gihapon sa luna.
Ang diskurso sa federalism lahi sab. Kini tong molangkob sa tibuok Mindanao kay ang mga gaduso ani, buot nga ang Mindanao masulod sa usa ka federal nga tigbayong pamolitika. Sama kini sa ubang mga nasud sa Europa o Asya diin dili lang ang sentro maoy magbuot sa tanan. Pananglit, karon sa atong nasud ang Manila lang (kay tua didto ang Kongreso, tua didto ang Malacanang, tua didto ang mga opisina sa dagkung ahensya sa gobierno, tua didto ang Camp Aguinaldo ug uban pang kampo sa militar) maoy magbuot sa daghang matang sa mga desisyon.
Kung naa nay federalismong sistema, kita dire sa Mindanao mas daku nag gahum sa paghukom kung unsay mga polisiya, programa, paggamit sa pundo ug pagpahiluna sa mga tig-implementar og mga prohikto nga haom dire sa ato. Apan sakop gihapon kita sa kahugpongan sa Republika sa Pilipinas.
Ang ikatulong diskurso – dili ni bag-o kay bisan adtong mga l960s, duna nay mga nitumaw nga tingog sa pagduso ani – mao ang separatism. Gikan sa Ingles nga pulong separate o pagbulag, pag-siak. Ang moduso aning maong baruganan buot nga mahimong independiente ang Mindanao sa Pilipinas. Mosiak na, mobulag na ang Mindanao gikan sa Manila-Luzon-Visayas. Mahimo na kitang Republika sa Mindanao.
Susama kini sa nahitabo sa ubang mga kanasuran. Ang Singapore nibulag sa Malaysia. Ang Checkoslovakia nahimong duha ka nasud. Ang East Timor nahimong independiente gikan sa Indonesia. Karon gani, ang Scotland buot mosiak gikan sa Inglatera. Sa Africa, sa Asya, sa Sidlakang Europa, duna karo'y mga gitawag og sub-national groups nga sugod nag kampanya aron sila mahimong independiente.
Maayo kaayo ang prosiso sa pagbinayloay og hunahuna bahin aning maong mga diskurso. Angay nga ang tanang mga lumolupyo – dili lang unta ang mga politiko sa Kongreso, ang mga tigbombo-radyo, ang mga profesor sa universidad o uban pang mga elite sa atong sosyedad – mao ang magbagyo-utok aning maong mga diskurso. Hangtud sa labing ubos nga hut-ong sa atong sosyedad duna untay luna sa pag-istoryahanay aron mas daghang mahi-apil sa pagpalapnag sa maong mga diskurso.
Aron nga sa lintunganay, kitang tanan mahimo gyong kabahin sa pagpanday sa atong kaugmaon. (Ang MindaViews ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Brother Karl Gaspar sa Redemptorist, manunulat sa mga libro, apil na ang "Mystic Wanderers in the Land of Perpetual Departures.")