Nasayod ta nga wala kini magpasabot nga naghari na ang kalinaw sa Mindanao. Naa pa kitay kahadlok nga moabot ra gihapon ang panahon nga mo-ulbo na sab ang kagubot. Duna kitay pangaghap nga daw nisulod lang kita karon sa mata sa bagyo. Daw malinawon ang kahimtang karon, apan sa dili madugay mosunod na sab ang panahon sa pagboto-boto diin daghang kinabuhi na usab ang makalas ug linibong katawhan ang mahimong bakwit.
Daw duna kitay kahigayonan karon nga moginhawa'g lawom samtang namalandong kung unsay sunod natong buhaton. Kini ang takdong panahon sa pagtuki na usab sa kahimtang, pagbalik-lantaw sa atong mga inisyatibo alang sa kalinaw, paghisgot kung unsay sunod natong lakang ug pagpalig-on sa atong kahugpongan isip mga sakop sa civil society nga nangandoy sa kalamboan ug kalinaw labina sa katawhang kabus sa Mindanao – Kristiano, Muslim ug Lumad.
Ang Ranaw Muslims-Christians for Peace and Development – usa ka pundok sa mga peace advocates nga taga Lanao Norte ug Sur (kasagaran naa sa mga siyudad sa Marawi ug Iligan) nagkatapok pag-usab niadtong Enero 14 sa Crystal Inn sa siyudad sa Iligan. Lakip aning pundok mga ulama, ustads, obispo, pastor, kaparian, religious, professor sa mga universidad, lumilihok sa mga NGOs, naa sa media, kanhing kumander sa MNLF ug mga batan-on. Sobra sinkwenta sila nga nagkatigom aning adlawa.
Kini ang akong nahagpat nga ilang gipa-ambit panahon sa maong tigom:
"Duna gani mahitabo sa Iligan (sama adtong bombing sa Disyembre), ang mga Mulism dayon ang pasanginlan sa maong hitabo!"
"Ang mga naa sa media sa Iligan, imbis nga motabang paghusay sa kahimtang, mao hinooy mosugnod aron mas mograbe pa ang intriga batok sa mga Muslim!"
"Daghan sa media ang nagasabwag sa kalayo; gamay ra kaayo ang mobubo og tubig aron ma-undang ang kalayo!"
"Ambot ning media sa Iligan, labina na gyod ang mga naa sa radyo, perte man ka-anti Muslim! Naay moingon – papahawa ang mga Muslim sa Lanao! Pamatya na sila!"
"Lisod kaayo nga magsalig ta sa mga naa sa mainstream media; angay mopatumaw ta og alternative media nga motabang alang sa pagkampanya sa kalinaw!"
"Ang katawhan sa Iligan sa sinugdanan gahuna-huna nga mga Muslim ang nagpaboto sa granada. Apan sa dili madugay, naghuna-huna sab sila nga posible ang panggamhanan maoy nagpasiugda sa kagubot tungod sa tingoha nga iduso ang Cha-cha o tungod kay niadtong panahona dunay mga istorya nga ilisan ang lokal nga pangulo sa PNP."
"Angay tang mga Kristianos – ma-Katoliko ug ma-Protestante – maingkamot sa pagsinabtanay sab sa usa'g usa, dili lang mga Kristiano ug mga Muslim. Paningkamutan nato nga magkahiusa tang tanan alang sa kalinaw!"
"Sama sa mga Kristianos, kita sab nga mga Muslims angay sab magtagbo aron magsinabtanay, kay kita sab wala man magka-uyon sa atong mga baruganan tali sa panginahanglan sa kalinaw!"
"Angay ang mga Bisaya magtuon og sulti sa pinulungan'g Maranaw, sama nga ang mga Maranaw kahibalo mag-Binisaya. Usa kini ka paagi nga magkasinabtanay ta!"
"Naa gani mag-rally bahin sa kalinaw dire sa siyudad sa Iligan, ang manambong mga gikan sa gawas sa siyudad!"
"Kitang mga civilian ang angay nga manguna sa paglihok alang sa kalinaw. Dili ta magsalig sa mga politiko; dili sila ang angay natong saligan nga maoy mangulo sa pagsolbad sa problema sa kagubot! Critical collaboration and atong paagi sa pakigtagbo sa mga politiko."
"Dili nato kaaway ang usa'g usa. Ang atong common enemy mao si Satanas nga maoy nagsabwag sa kabugot ug kadautan sa atong palibot!"
"Ma-Kristiano o Muslim, kitang tanan biktima sa kagubot, tungod sa kakulang sa atong pagsinabtanay. Mao nga molihok gyod kita alang sa pagsolbad sa problema diin apiktado tang tanan.
"Atong i-prioridad ang angay natong buhaton karon: una ang pag-aghat sa media nga mahimong kabahin sa pagsabwag sa kalinaw, pagpadayon sa mga peace fora ug ang pagpahiluna pa gayod sa mga dialogue sa grassroots pinaagi sab sa mga pag-alim sa mga samad!"
Daghan pang mga makatandog nga mga garay nga migawas sa baba sa mga nitambong sa maong tigom. Buot lang ipakita nga lawom ang ilang kabalaka sa kahimtang, lig-on ang ilang baruganan sa pagpatunhay sa kalinaw ug kalamboan ug dasig sila nga mohimo sa unsay ilang ikatampo aron dunay konkretong lihok ang ilang mahimo. Ug dili lang kutob sa istorya-istorya nga walay sangputanan.
Ang mga sakop sa Forum nga taga-Marawi nagpadayag sa ilang pa
ngandoy nga unta dunay pagtinabangay ang duha ka pundok kay epiktado kanunay ang taga-taas sa mga lihok ug buhat sa mga taga-patag. Ang mga sakop sab nga taga-Iligan ug Lanao Norte nagpadayag sa ilang tingoha nga lig-onon ang ilang pundok kay hangtud karon dili pa sab kaayo lig-on ang ilang kahugpungan. Nadasig ang mga daang sakop sa Forum aning maong tigom kay mas daghan na nga taga-Iligan ang mitambong ug nagpakita sa ilang katakus nga mahimong aktibong miyembro aning maong Forum.
Tulo ka prioridad ang ilang gipunting. Ang una mao ang pagpangita'g paagi nga ang media sa Iligan mahimong instrumento sa pagpakaylap sa pagsinabtanay sa mga Kristiano ug Muslim, pakig-unong sa mga Moro ug mga Bisaya aron magtinabangay sa mga problema nga mo-apiktar kanilang tanan ug pag-awhag sa pagtinabangay sa mga Maranaw ug taga-Iligan aron malahutayon ang kampanya alang sa kalinaw. Ang pundok sa Panday-Kalinaw maoy gipunting nga maoy mopahigayon sa mga kalihokan alang aning maong tumong. Posible nga dunay media study session aron ang mga naa sa media mas makasabot sa kasaysayan sa Mindanao ug makit-an ang bili sa peacebuilding ug interfaith dialogue. Tan-awon sab unsaon pag-inisyatiba og alternatibong media nga mo-abot sa tanang suok sa Lanao. Maayo nga, pananglit, ang mga radyo nga ga-broadcast sa Iligan ug sa Ozamis ang ma-awhag pag-apil kay mas pabor ang Ozamis alang sa mga lungsod sa Lanao Norte.
Ang pagpadayon sa mga peace forum mao say nakita nga lain pang prioridad. Ang pundok sa Pakigdait maoy gidasig sa pagtapok og daghang mga organisasyon ug mga ofisina sa civil society o NGOs aron balik-lantawon ang mga nahimo na sa nangaging panahon ug magmugna og mas mamugnaong pamaagi sa pagdani og mas daghang katawhan nga mo-apil sa maong mga forum. Dunay panglantaw nga ang mga eskwelahan mahimong ma-aktibo sa pagpahigayon sa maong mga peace forum. Dili lang kini himoon sa panahon sa Mindanao Week of Peace apan sa tibuok tuig. Ipadayon ang gihimo na sa mga nagkalain-laing pundok sa nagkadaiyang pagtoo (Muslim, Katoliko, SDA, UCCP ug uban pa) nga mobisita sa simbahan, kapilya o mosque sa usa'g usa. Kinsa gani ang host sa tigum, maoy mohatag og kasayuran unsa ang uyok sa ilang pagtoo, unsay ilang mga pamaagi sa pag-ampo, pagsimba ug pagpalambo sa ilang pagtoo.
Ang katapusan nilang napunting nga prioridad mao ang pagpadayon sa mga kalihokan tali sa dialogue nga makapasayon sa pag-alim sa mga samad tungod sa mga makasaysayanong mga hitabo sa dugay na nga panahon. Ang mga ulama, ustads, obispo, pari, pastor ug mga religious maoy gi-awhag nga maoy mopasayon ani. Sa ilang mga wali o sermon sa ilang mga simbahan, ang mga pari ug mga pastor awhagon nga modasig sa katawhan nga makig-dialogue ug mangita'g paagi nga maalim ang ilang mga samad aron dunay pagpasayloanay. Sa mga mosque sab, ang mga Islamic religious leaders mohimo sab sa maong pag-sangyaw. Duna say pagabuhaton nga mga interventions sa mga katilingban nga na-apiktahan sa mga gubot ug bakwit aron hinay-hinay matangtang ang mga kasuko, kalagot ug kahugot sa pagpanimalos tungod sa mga trahedyang ni-abot sa ilang mga katilingban ug pamilya.
Kining tanan nasulod sa dakung kabalaka nga kung dili mo-uswag ang kalihokan sa kalinaw sa Lanao, mosamot pa gyod ang kahimtang nga magdala'g kagubot, gubat ug pag-antus. Nadalikyatan sa ilang paghisgot-hisgot ang mga panghitabo karon sa Gaza didto sa nasud sa Israel, diin nagpadayon ang pagbinombahay, hinungdan sa ginatos na ka tawo ang napatay ug libo-libo ang na-a sa kapit-os labina ang mga Palestinong katawhan. Makasaysayanon sab ang panagbangi sa Israel ug Palestina; tungod kay wala mo-uswag ang kalihokan sa pagpatumaw sa kalinaw, walay undang ang gubat ug gubot sa maong lugar.
Kini usab ang kahimtang sa ubang dapit sa kalibutan diin dunay duha ka pundok nga nagkabingkil ug ang diferensiya sa ilang pagtoo, ethniko ug kultura maoy modugang sa pagdumot sa usa'g usa. Kini ang kahimtang sa mga Tamil ug Sinhalese sa Sri Lanka, ang mga Hutu ug Tutsie sa Rwanda, ang mga Muslim ug mga Hindu sa India ug uban pa. Diin walay pag-alim sa mga kayugot, ang mga civilian mismo ang magpinatyanay ug ang mabulahan kadtong mga naghupot sa bahandi ug gahum.
Tungod sa katuyoan nga ang Mindanao dili unta mopadulong ngadto sa kahimtang sama sa Israel, Sri Lanka, Rwanda ug uban pang mga dapit nga grabe na kataas ug kamangtas ang kagubot, ang mga peace advocates sa Ranaw nagkahiusa nga ilang lig-onon ang ilang kahugpungan, hugtan ang ilang pagkutay sa usa'g usa ug lihokon ang mga bulohaton nga sa ilang hunahuna maoy ilang tampo aron dunay sangputanan ang ilang mga inisyatibo nga mao ang paglambo sa liso sa kalinaw! (Ang MindaViews ang seksyon sa opinion sa MindaNews. Si Brother Karl Gaspar sa Redemptorist, manunulat sa mga libro, apil na ang "Mystic Wanderers in the Land of Perpetual Departures)